Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında, savunma ve güç başta olmak üzere, bir çok alanda radikal siyaset değişikliğine giden Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, artık de Avrupa kıtasını siyasi alanda yine şekillendirmek gayesiyle “tarihi” adımlara hazırlanıyor.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un, AB üyesi ülkeleri ve Ukrayna üzere ortak kıymetleri paylaştıkları Avrupa ülkelerini bir ortaya getirmeyi hedefleyen “Avrupa Siyasi Topluluğu” önerisi, birçok başkentte olumlu karşılanırken, kimi ülkelerde itirazlara, hararetli tartışmalara yol açtı.
Önerinin gerisinde hangi strateji yatıyor?
AB’nin eski Ankara büyükelçisi Marc Pierini, “Ukrayna’daki vahim olaylar ve Rusya’nın AB komşularına yönelik tavrı, buna bir karşılık, bir cevap verilmesini gerekli kılıyor” diyerek, AB periyot başkanlığını yürüten Fransa’nın teklifinin bu bağlamda kıymetlendirilmesi gerektiğine işaret etti.
Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nın uzmanlarından olan emekli Fransız diplomat, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, AB’nin mevcut gelişmeler ışığında Avrupa’nın doğu ve güneydoğu kanadındaki ülkelerle siyasi ve ekonomik alanlarda hemen bir işbirliği formatına muhtaçlık duyduğuna dikkat çekti.
Katı üyelik kriterleri ve uzun soluklu müzakere süreçleri öngören AB genişleme siyasetinin bu beklentiye karşılık veremediğini söyleyen Pierini, halihazırda AB’ye üye olmak isteyen aday ülke sayısının 11’e ulaştığını, bunun da birliği farklı zorluklarla yüz yüze getirdiğini vurguladı.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında Ukrayna, Gürcistan ve Moldova da AB’ye üyelik müracaatında bulundu. Sırada bekleyen öbür ülkelerle birlikte esasen “genişleme yorgunu” olarak nitelendirilen AB’de beklentilere karşılık vermek giderek güçleşti.
“İşbirliği için gerekli format”
Pierini de, Macron’un yeni bir topluluk kurma teklifini, “aday ülke yoğunluğunun mantıklı bir sonucu olarak okuyorum” kelamlarıyla değerlendirirken, “Bu adaylıklar, AB için çok farklı seviyelerde zorluklar oluşturuyor. Ukrayna’da Rusya işgalinin ne kadar süreceği ile ilgili belirsizlik, Kosova için yasal statü, Türkiye’de hukukun üstünlüğünden artık kelam edemez hale gelmemiz, bir çok ülkede Rusya’nın ya da nüfuzunun varlığı, karşı karşıya bulunulan zahmetlerden yalnızca bazıları” diye konuştu.
Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nın uzmanlarından Marc PieriniFotoğraf: privat
Bu zahmetlerin AB’yi farklı bir formatta siyasi ve ekonomik işbirliği tabanı oluşturmaya yönelttiğine işaret eden Pierini, “İster konfederasyon ister siyasi topluluk olarak nitelendirilsin. Doğu ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri ile acil siyasi siyasi ve ekonomik işbirliği formatı gerekli… Buna, idare biçimi ve İstanbul Kontratı ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi üzere memleketler arası taahhütlerine sırt çevirmesi nedeniyle, AB üyelik sürecinin devam etmesini imkansızlaştıran Türkiye de dahil” dedi.
1963 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu ile iştirak muahedesi imzalayan, 1999 yılında resmen AB’ye aday ülke ilan edilen, 2005 yılında “ucu açık” olmakla birlikte tam üyelik müzakerelerine başlayan Türkiye’nin, bugün tekrar şekillendirilmek istenen Avrupa’nın siyasi mimarisinde yer alıp almayacağı merak ediliyor.
Hangi kriterler öngörülüyor?
Fransa Cumhurbaşkanı Macron, siyasi topluluk teklifine katılması olası ülkeler için iki kriter söylem etti. Birincisi bu ülkelerin Avrupa coğrafyasında yer alması, ikincisi de Avrupa’yı Avrupa yapan temel pahaları paylaşıyor olması gerektiği.
Macron, bu yeni kurumun, “ortak bedellere bağlı, demokratik Avrupa ulusları için” siyaset, güvenlik, güç üzere birçok alanlarda daha yakın işbirliği imkanları yaratacağını, gençler başta olmak üzere toplumlar ortasında bağlantısı güçlendireceğini, hür sirkülasyon imkanlarıyla yeni bir alan yaratacağını söyledi.
Demokrasi, hukuk devleti, insan hakları alanlarındaki gerileme nedeniyle Türkiye’nin AB ile müzakere süreci dondurulmuş durumda. AB’li siyasetçilerin büyük bir kısmı, “Türkiye Erdoğan’dan ibaret değil” diyerek münasebetlerin geleceğinin nasıl şekilleneceği konusunda karar vermek için “Bekle gör” stratejisi izliyor, Türkiye’deki seçimlerin sonuçlarını, sonrasında demokrasi yörüngesine dönüş olup olmayacağını takip etmek istiyor.
Macron, oluşturulmasını istediği siyasi topluluk hakkındaki konuşmasında İngiltere’den, Ukrayna’dan, Batı Balkanlardan kelam etti lakin Türkiye’ye değinmedi.
Türkiye’nin demokratik dönüşümü kaide mı?
Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nden (CATS) Dr. Prensip Toygür, “Bu oluşum kurulur ise kurulurken Türkiye’nin nerede durduğu, Türkiye’nin bu teşebbüse entegre edilip edilmeyeceğini gösterecektir” dedi.
Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nden (CATS) Dr. Unsur ToygürFotoğraf: privat/DW
“Türkiye ile olan münasebetler şu anda dış ve güvenlik siyaseti alanında işbirliği çerçevesinden ibaret. Daha az görünür olmakla birlikte karar alıcılar ortasında sektörel diyaloglar da devam ediyor” bilgisini aktaran Toygür, Türkiye’nin içinde bulunduğu mevcut durum sürdüğü surece, AB ile kurumsal ilgi çerçevesinde rastgele bir gelişme olmasını beklemediğini vurguladı.
Türkiye’de gerçek bir demokratik dönüşüm yaşanması ve AB ile bağlantıların kıymetinin arttığı bir periyoda girilmesi durumunda ilgilerde yine ilerleme kaydedilebileceğini söyleyen Toygür, “Ayrıca ben, bu yeni siyasi topluluk oluşturulması halinde, Türkiye de dahil aday ülkelerin burada yerlerini alıp, çeşitli siyaset alanlarında ilgilerini AB ile sıkılaştırıp, ondan sonra hala AB’ye tam üyelik amacını isteyip istemediklerine karar verip, istemeleri halinde o süreçte nasıl devam edeceklerini AB ile konuşmaları gerektiğini düşünüyorum” görüşünü kaydetti.
Macron’un Avrupa siyasi topluluğu teklifinin, AB mutabakatlarında ıslahatı gerekli kıldığı belirtiliyor. Bu ise çetin ve uzun soluklu bir müzakere sürecine işaret ediyor. Ortalarında Danimarka, Slovenya, Bulgaristan, Çekya ve İsveç üzere ülkelerin yer aldığı 13 üye yayımladıkları ortak bildiri ile AB mutabakatlarında şimdi gerekli ölçüde değerlendirilmemiş, olgunlaşmamış değişiklikleri desteklemediklerini duyurdu.
Önerinin detayları şimdi netleşmiş değil. Mevzunun, 23-24 Haziran’da yapılacak AB başkanlar doruğunda ele alınması bekleniyor.
“Kıtasal bir yapı fikri”
İlke Toygür, Macron’un aklında uzun müddettir bir ıslahat ajandası bulunduğunu söylerken, önerisi için de “Bence bu daha bütünlüklü bir Avrupa vizyonunun da bir parçası” dedi.
AB üyeliği için sırada bekleyen kimi ülkelerde Macron’un bu teklifine “oyalama taktiği” tenkitleri yükseldi, “imtiyazlı ortaklık” benzetmeleri yapıldı. Lakin uzmanlar Macron’un öneriyi yaparken topluluğa dahil olmanın, AB’ye tam üyelik amacını ortadan kaldırmayacağı kelamına dikkat çekiyor.
AB uzmanı Toygür de şu değerlendirmeyi aktardı:
“Macron bahisle ilgili konuşmasında Avrupa siyasi topluluğunun aday ülkelerin üyeliği önünde bir pürüz olarak görülmemesi gerektiğine, ya biri ya başkası formunda bir tercih yapılmak durumunda bırakılmayacaklarına dikkat çekti. Kanımca Macron ve başka önderlerin başında, sahiden daha büyük kıtasal bir kurum fikri var… Rusya ile hem sıcak savaş, hem model tartışması yaşanıyor, Avrupa kıtası çok büyük bir değişim sürecinden geçiyor… AB ile daha sıkı bağlantıları olan, ortak platformlar, tahminen kurumlar paylaşan daha büyük, Avrupa Kurulu gibisi daha kıtasal bir yapı fikri var.”
AB, birlik sonlarının da ötesinde, “genişletilmiş Avrupa” olarak nitelendirilen geniş bir coğrafyada, Rusya’ya karşı safları sıkılaştırma arayışında. Ve Macron’un, hararetli tartışmalara yol açan “Avrupa Siyasi Topluluğu” teklifinin de değişen bu jeostratejik şartlara uygun olarak, AB’nin siyasi pusulasını yine kalibre etme gayesi taşıdığı belirtiliyor.
“Türkiye için fırsat penceresi”
AB’deki dönüşüm sürecini, yürütülen tartışmaları ve bunun Türkiye’ye mümkün tesirlerini yakından izleyen isimlerden biri de TÜSİAD’ın Berlin Yöneticisi Alper Üçok.
TÜSİAD’ın Berlin Yöneticisi Alper ÜçokFotoğraf: ANKA
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Üçok, Macron’un gündeme getirdiği ve geçmişte “çok vitesli Avrupa” olarak da isimlendirilen bu yapının uzun müddettir düşünüldüğünü, teklifin somutlaştırılmasına dönük tartışmaların yakından izlenmesi gerektiğini vurgulayarak, “Bu, Türkiye için de bir fırsat penceresinin açıldığı, değerli bir gelişme olabilir” dedi.
Türkiye’nin tartışılmaya başlayan yeni yapılanma sürecinin hayata geçirilmesi halinde bunun dışında bırakılmaması gerektiğini de vurgulayan Üçok, değerlendirmesini şu sözlerle tamamladı:
“AB adayı Türkiye’de demokrasi üzere alanlarda bir grup problemler olduğu hakikat, fakat önümüzdeki periyot seçimler var, geleceği farklı olabilir. Türkiye’nin hem AB’de hem de planlanan AB’nin dış çemberindeki bu Avrupa siyasi topluluğunda da olması gerekiyor. Türkiye, kelamı edilen, üyelik için müracaat yapan ülkelerden farklı, Gümrük Birliği üyesi, NATO üyesi ve son devirde de, tedarik zincirlerinde kaynaklanan bozulma sonucunda, bir çok kesimde öne çıkmış durumda. Esasen Türkiye AB’nin dış çemberinin içerisinde… Güvenlik, göç ve iktisat alanında AB’ye daha çok yakınlaşan, pek çok alanda entegre olmuş bir Türkiye’nin Avrupa’da oluşturulacak yeni bir mimari yapının dışında kalması, geri planda kalması düşünülemez.”
