Angela Merkel’ın 26 Eylül seçimlerinin akabinde siyaset sahnesine veda edecek olması, Almanya-Türkiye münasebetlerinde de yeni bir devrin kapılarını aralayacak.
Almanya’nın Türkiye’ye yönelik yeni siyaseti, seçimler sonrasında yeni koalisyon hükümetini kuracak partiler ortasında yürütülecek müzakereler sonucunda şekillenecek.
Ancak şimdiden kesin olan bir şey var: Merkel’in koltuğunu devralacak yeni başbakan, birebir vakitte bir çok kuvvetli başlık içeren Türkiye evrakını miras alacak.
Büyük ve kuvvetli sınamalar
16 yıllık başbakanlığı boyunca, Merkel’ı dış siyasette en çok zorlayan hususların başında Türkiye ile bağlantılar bulunuyordu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın içerdeki otoriter ve anti-demokratik adımları, dış siyasette Suriye, Libya ve Doğu Akdeniz’de tek taraflı askeri atakları, Merkel’ı şiddetli kararlar almaya itti.
Türkiye’deki anayasa referandumu ve seçim kampanyası sürecinde Erdoğan’ın Almanya’yı gaye alan sert açıklamaları, yaptığı Nazi benzetmeleri, ilgilerde derin yaralar açtı, itimat buhranını derinleştirdi. Almanya’nın bir NATO müttefiki olan Türkiye’deki İncirlik Üssü’nden askerlerini çekmek zorunda kalması, Türkiye’de gazeteci Deniz Yücel ve Peter Steudtner üzere Alman vatandaşlarının tüzel destek olmadan tutuklanmaları, yakın periyoda damgasını vuran krizlerden yalnızca bazıları…
Merkel Hükümeti, bu müddet zarfında AB’nin Türkiye’ye karşı hudutlu ve akıllı yaptırımlarına takviye verirken, birebir vakitte NATO müttefiki olan Türkiye’ye silah satışlarını sonlandırdı. Türkiye’deki iç siyasi kutuplaşmanın kendi topraklarına taşınmasına reaksiyon olarak da Türk siyasetçilerin Almanya’da siyasi kampanya yürütmesini yasakladı.
İplerin kopmasını Merkel önledi
Bununla birlikte Merkel, Avrupalı ortaklarının ağır baskısı ve muhalefetin sert tenkitlerine karşın, Türkiye’ye daha ağır yaptırım uygulanmasına direndi. Siyasi kulislerde bu strateji, “Türkiye Erdoğan’dan ibaret değil” kelamlarıyla savunuldu.
Türkiye’nin Almanya için stratejik kıymete sahip olduğuna, diyalog kanallarının açık tutulması gerektiğine vurgu yapan Merkel, Almanya’nın çıkarlarıyla örtüştüğü ölçüde Erdoğan ile işbirliği yapmaya odaklandı.
Angela Merkel, Avrupalı devlet ve hükümet liderleri ortasında Erdoğan ile güç da olsa diyaloğu sürdürebilen az sayıdaki başkanlardan biri oldu. Hatta Türkiye Doğu Akdeniz’de Yunanistan ve Fransa üzere AB üyesi ülkelerle askeri bir ihtilafın eşiğine geldiğinde de tansiyonun düşürülmesi için devreye giren o oldu.
Şimdi birçokları, Almanya’nın yeni başbakanı olacak ismin, nasıl bir hal izleyeceğini merak ediyor. Almanya’nın yeni başbakanı, Merkel’in serinkanlı dış siyaset çizgisini sürdürebilecek mi? Bu sorunun karşılığını önümüzdeki aylar gösterecek.
Merkel için de kolay olmadı
Avrupa’nın en uzun müddet misyon yapan iki önderi pozisyonunda bulunan Merkel ve Erdoğan’ın baştan itibaren birbirlerinden pek haz etmedikleri bir sır değil. Bunu yakından gözlemleyenlerden biri de Merkel’ın başbakanlığı üstlendiği birinci yıllarda Almanya’nın Ankara Büyükelçisi olarak vazife yapan Eckart Cuntz.
Cuntz, DW Türkçe’nin sorularını yanıtlarken, tanıklık ettiği bu münasebet için “birbirinden çok lakin çok farklı karaktere sahip Merkel ile Erdoğan’ın kimyası başlarda o denli pek de uyumlu değildi” sözlerini kullandı.
Merkel, başbakan olmadan evvel 2004 yılında Ankara’ya yaptığı ziyarette, devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından kabul edilmişti
Emekli Alman büyükelçi, bilhassa Suriye kaynaklı mülteci krizinin akabinde, her iki başkanın işbirliği yapabilmenin bir yolunu bulmak zorunda kaldıklarını söyledi ve şöyle devam etti:
“Merkel, kimi sıkıntıları Türkiye olmaksızın, Erdoğan’ı muhatap almaksızın tahlile kavuşturamayacağının farkına vardı, Erdoğan da güçlü bir Avrupalı ortağa gereksinimi olduğunu anladı. Türkiye iç siyasetindeki gelişmeler, dış siyasetindeki atılımlar hoşunuza gitmese de diyalog kaçınılmaz. Örneğin vaktinde şayet Türkiye ile daha aktif bir diyalog yürütülseydi, kanımca Suriye’de kimi felaketler önlenebilirdi. Artık de Afganistan sıkıntısında değerli bir aktör olan Türkiye’ye gereksinim var. Yeni başbakanın da, Merkel üzere, kriz anlarında direkt Türkiye cumhurbaşkanı ile görüşmek için kırmızı hatta muhtaçlığı olacak…”
Emekli Alman Büyükelçi Eckardt Cuntz
Erdoğan, “işbirliği yapılması sıkıntı bir lider” olarak nitelendirilse de Türkiye, jeostratejik pozisyonu itibariyle Almanya için kıymetli bir ülke. Orta Asya, Orta Doğu ve Afrika’dan Avrupa’ya göçün kavşağını denetim eden pozisyonuyla Türkiye, hem terörle hem de uyuşturucu kaçakçılığı ile çabada, hem de AB’nin hudut güvenliği bakımından kilit ehemmiyete sahip olmayı sürdürüyor.
Türkiye ile yeni gündem: Afganistan
Taliban’ın denetimi ele geçirmesi nedeniyle Afganistan kaynaklı yeni bir sığınmacı krizinin yaşanması ihtimali, Avrupa ülkelerini ve Almanya’yı endişelendiren mevzuların başında geliyor.
Ayrıca İdlib’deki gelişmeler de Türkiye’ye yeni bir mülteci akını yaşanması ihtimali nedeniyle, Berlin tarafından yakından izleniyor. Almanya’da yeni kurulacak hükümetin, tıpkı Merkel periyodunda olduğu üzere, sistemsiz göçle gayret ve güvenlik hususlarında Türkiye ile yakın işbirliğini sürdürmesi bekleniyor.
Almanya-Türkiye ilgilerini yakından izleyen uzmanlardan olan Yaşar Aydın, DW Türkçe’ye, “Türkiye pozisyonu itibariyle Afgan sığınmacı akınını denetim edebilecek durumda ve Alman Hükümeti büyük bir ihtimalle Türkiye-AB mülteci mutabakatını Afganları kapsayacak biçimde genişletmeye çalışacaktır” değerlendirmesini aktardı.
Cihatçı akımlar kaygı yaratıyor
Yeni Alman Hükümeti’nin Türkiye ile gündeminde yer alacak bir öbür mevzuyu da aşırılık yanlısı kümeler ve terörle gayret oluşturuyor. ABD’nin Afganistan’da çekilmesi ve Taliban’ın yine denetimi ele geçirmesi, radikal İslamcı hareketler, cihatçı kümeleri ve bölgedeki terör örgütlerini yine harekete geçirebilecek bir gelişme olarak görülüyor.
Uzmanlar, terör kümelerinin önümüzdeki periyotta daha büyük bir tehlike arz edebileceği, beklenen yeni oluşumların çok daha büyük bir tehdit haline gelebileceği ihtarında bulunuyor. Bilhassa Suriye’nin kuzeyindeki terör kümeleri, hem Türkiye hem Avrupa ülkeleri için önemli bir korku nedeni oluşturuyor. Ayrıyeten Taliban’ın hapishanelerden saldığı kimi militanların, Afganistan, İran, Irak, Suriye ve Türkiye üzerinden yeni geçiş güzergahları oluşturabilecekleri, bunun Avrupa için olduğu kadar Türkiye için de büyük risk oluşturduğu belirtiliyor.
Bu kapsamda Almanya için Türkiye ile bu alanda işbirliği çok daha kıymet kazanıyor. Fakat Türkiye ile AB ortasında terörün tarifi ve terörle çabadaki öncelikler üzere bahislerde yaşanan görüş ayrılıklarının geçmişte olduğu üzere gelecekte de işbirliğini zorlaştıran faktörler ortasında yer alıyor.
Erdoğan hükümetinin terörü geniş ve muğlak bir formda tanımlaması, siyasi muhalifler için terörist tarifinin kullanılması, demokratik siyasi hareketlerin baskı altına alınması, Berlin ile uyuşmazlık konusu olmaya devam ediyor.
Demokrasi öncelikli gündem olacak mı?
Almanya’da seçimler sonrası kurulacak yeni hükümette Yeşiller’in de yer alması durumunda, koalisyon hükümetinin Türkiye siyasetinde demokrasi, insan hakları hususlarının daha yüklü yer tutması, Ankara’ya yönelik tenkitlerin sertleşmesi bekleniyor.
Heinrich Böll Vakfı Türkiye Temsilcisi Kristian Brakel
Merkel, bu bahiste Erdoğan’ın siyasetlerini kimi vakit sert sözlerle eleştirmiş olsa da mülteci mutabakatı üzere bahislerde işbirliğine ziyan vermemek için, AB’nin sert ekonomik yaptırımlara başvurmasına karşı çıkmıştı.
Yeşiller’e yakınlığıyla bilinen Heinrich Böll Vakfı Türkiye Temsilcisi Kristian Brakel’a nazaran Merkel “ödenmesi mümkün bedeli” göze almak istemedi.
Yeni Alman Hükümeti’nin de bir tercih yapmak durumunda kalacağına işaret eden Brakel, “Türk Hükümeti’ni otoriterleşme yolundan döndürmek mümkün gözükmüyor. Ancak Alman Hükümeti, Erdoğan’a bu tavrının bir sonucunun olacağı konusunda net bir ileti verebilir” görüşünü lisana getirdi.
Brakel’e nazaran, Almanya’nın daha net bir hal alması, olumlu sonuçlar verebilir, örneğin tutukluluğu AİHM tarafından da haksız bulunan Osman Kavala’nın hür bırakılmasını sağlayabilir.
Brakel, “Bunun mümkün olabileceği görüşündeyim. Lakin artık asıl soru, bir sonraki Alman Hükümeti’nin Merkel’den farklı olarak, bu tavrın yol açacağı mümkün sonuçları göğüslemeye hazır olup olmadığı” formunda konuştu.
Ekonomik bağların önemi
Almanya ile Türkiye ortasında son 10 yılda birçok siyasi tansiyon yaşanmasına karşın, iki ülke ortasında ekonomik ilgiler gelişmeye devam etti.
Milyonlarca sığınmacıya konut sahipliği yapan Türkiye’de ekonomik istikrarsızlık yaşanmasını istemeyen Merkel Hükümeti, derin krizlerin yaşandığı anlarda bile, muhalefetin ekonomik yaptırım davetlerini geri çevirdi.
2016 yılındaki darbe teşebbüsü sonrasında artan siyasi istikrarsızlık ve yargı bağımsızlığının ortadan kalkması nedeniyle, büyük Alman şirketleri Türkiye yatırımlarından vazgeçti ya da bu planlarını askıya aldı. Buna karşın Almanya Türkiye’nin en değerli dış ticaret ortağı pozisyonunda olmayı sürdürüyor ve hala Türkiye’de 7 bin 400’ü aşkın Alman sermayeli şirket faaliyet gösteriyor. 2020 yılında iki ülke ortasındaki ticaret hacmi 36,6 milyar euro olarak gerçekleşti.
Almanya-Türkiye bağlarını yakından izleyen uzmanlardan olan Yaşar Aydın
Yaşar Aydın, yeni Alman hükümetinin Türkiye ile bağlantılara, ekonomik münasebetlerle de değer atfetmek durumunda olduğu görüşünde.
Aydın, “İhracata dayalı Alman iktisadı için Asya- Pasifik ticaret güzergahı büyük değer taşıyor. Türkiye, Asya- Pasifik ticaret sınırının geçtiği Ortadoğu’nun değerli bir bölgesel aktörü. Ayrıyeten Türkiye pazarı Alman iktisadı için kıymetli. Çin kadar değerli olmasa da, mesela Japonya’dan daha değerli bir pazar Almanya için” diye konuştu.
Erdoğan sonrası Türkiye
Siyasi gözlemciler, Merkel sonrası Almanya-Türkiye ilgilerinin geleceğini yorumlarken, alakaların olağanlaşması, işbirliği adımlarının atılmasına yönelik beklentiler için gözlerin artık Erdoğan sonrası periyoda çevrildiğini vurguluyorlar.
Türkiye demokratikleşme ve insan hakları alanlarında adım atmadıkça ve dış siyasette tek taraflı adımlarına son vermedikçe ilgilerde düzgünleşme beklenmemesi gerektiğini lisana getiren uzmanlar, Almanya kamuoyunda Erdoğan’ın son derece olumsuz bir imaja sahip olduğuna dikkat çekerek, bunun yeni Alman hükümetinin Türkiye’ye yönelik yaklaşımını da etkileyeceğini lisana getiriyorlar.
“Almanya’da, öteki Avrupa ülkelerinin başşehirlerinde olduğu üzere herkes Erdoğan sonrası devri bekliyor” diyen Yaşar Aydın’ın bu tespiti, Berlin’in siyasi kulislerindeki Türkiye yaklaşımına da ışık tutuyor.
Türkiye’deki erken seçim tartışmaları, Erdoğan’a seçmen takviyesinin çok önemli olarak gerilediğini gösteren anketler, Erdoğan’ın tekrar aday olmayacağını tez eden haberler, Berlin’de de çok yakından takip ediliyor.
Almanya’da kurulacak yeni hükümetin, Türkiye siyasetinde sistemsiz göç üzere aciliyet gerektiren mevzular dışında çok da telaşlı davranmayacağını lisana getiren Yaşar Aydın, değerlendirmesini şu sözlerle tamamlıyor:
“Evet kesinlikle ki Erdoğan sonuna kadar çaba edecektir. Lakin muhalefet hiç olmadığı kadar güçlü görünüyor ve bu sefer seçimleri kazanma ihtimalleri var. Alman siyasetçiler de bunun farkında ve o anın gelmesini beklediklerini görüyoruz.”
Haber: Bedel Akal
Katkıda bulunanlar: Luisa von Richthofen, Julia Hahn
© Deutsche Welle Türkçe
