Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) Aralık ayında kabul edilen 2022 yılı bütçesinin gerek döviz kurlarındaki artış gerekse Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) üzere nedenlerle yakında tükeneceği belirtilirken, muhalefet partileri iktidara Meclis’e ek bütçe sunma daveti yapıyor.
2022 yılı bütçesi Aralık ayı ortasında TBMM’de görüşülerek kabul edilmişti. 2022 yılı Merkezi İdare Bütçesi’ne nazaran sarfiyatlar 1 trilyon 750 milyar lira, bütçe gelirleri ise 1 trilyon 472 milyar lira öngörülmüştü.
Ancak dövizde o periyotta görülen süratli yükseliş nedeniyle görüşmeler sırasında bile eriyen bütçenin birkaç aya kadar tükenebileceği uyarısı yapılıyor.
DW Türkçe’ye konuşan Demokrat Parti Genel Lider Yardımcısı Bülent Şahinalp, hazırlanan bütçe yasa taslağında dolar kurunun 9 civarında hesaplandığını hatırlatarak, bu nedenle Meclis’te görüşmeleri devam ettiği sırada bile bütçenin “Meclis’in kapısından çıkmadan anlamsız hale geldiğini” söylüyor.
Geçen yıl Ekim ayında bütçe TBMM’ye sunulduğu sırada 9 civarında olan dolar kuru Aralık ayı ortalarında 18’e kadar yükselmişti.
20 Aralık’ta hükümetin açıkladığı kararların akabinde Nisan ayına kadar 14,70’lerde tutunan dolar kuru, Mayıs ayında tekrar yükselişe geçerek 15’in üzerine çıktı.
TBMM Plan ve Bütçe Komitesi’nin tecrübeli ismi CHP Milletvekili Akif Hamzaçebi de birebir konuya şu sözlerle dikkat çekiyor:
“2022 yılı bütçesinin varsayımları bütçe Meclis’te görüşülürken çökmüştü. Bütçe hesaplamasında temel alınan kur 9 lira 27 kuruş. 2024 kuru bile 10 lira 29 kuruş olarak varsayım edilmişti. Şu anda kur 15 lira düzeylerinde. Bu varsayımlara dayalı olarak hazırlanan bütçenin yıl sonunu bulması mümkün değil.”
Muhalefetten ek bütçe çağrısı
Dövizin artması ile geçiş garantili yapılan yol, köprü, havaalanları ile kent hastaneleri için 2022 bütçesinden ayrılan ödemeler de artıyor.
Bu nedenle muhalefete nazaran en geç yaz aylarında bütçe için ek bir düzenleme yapmak gerekecek.
Demokrat Parti Genel Lider Yardımcısı Bülent ŞahinalpFotoğraf: Privat
Demokrat Parti Genel Lider Yardımcısı Şahinalp, “Döviz cinsinden olan ödemeleri ile gerek faiz ödemeleri gerek Kamu Özel İşbirliği (KOİ) projeleri ve başka taahhütler bir manada bütçenin tüketilmesine neden oldu. Geçen yıl Mart ayında 23 milyar TL artı veren bütçemiz bu yılın Mart ayında 68 milyar TL açık verdi. Yani bütçe istikrarı yüzde 390 oranında bozuldu” değerlendirmesinde bulunuyor.
Hazine Bakanlığı’nın yayınladığı Mart ayı bütçe gerçekleşme raporuna nazaran de bütçe masraflarında geçen yıla nazaran yüzde 102 oranında artış olurken, buna karşılık bütçe gelirleri yalnızca yüzde 15,6 oranında arttı.
Bütçe masraflarındaki büyük artışın nedeni olarak artan döviz kurunun yanı sıra hükümetin son periyottaki iktisat siyasetleri da gösteriliyor.
Bütçe nasıl artırılacak?
Peki artık ne yapılması gerekiyor? Muhalefete nazaran Meclis’e ek bütçe sunulması bir mecburilik. İktidar kanadında buna dair bir hazırlık olup olmadığı ise net değil.
Geçen yıl da ek bütçe zorunluluğunun ortaya çıktığı lakin iktidarın ek bütçe yapmak yerine torba yasaya bir unsur koyarak bütçenin gelir ve masraf varsayımlarını değiştirdiği hatırlatılıyor.
CHP Milletvekili Akif HamzaçebiFotoğraf: Privat
Hamzaçebi, bu sene de iktidar tıpkı metoda başvurabilir mi sorusunu şöyle yanıtlıyor:
“Bu sene bunu yapma imkanı yok. Zira bütçe hazırlandığı tarihte aslında ek bütçe muhtaçlığı vardı. Ek bütçe yapmaksızın yıl sonuna kadar mevcut bütçe ile devam edip, yıl sonu bir unsurluk bir düzenleme ile bütçenin gelir ve sarfiyat tarafını düzeltmeye çalışmak çok açık bir biçimde anayasa terstir, bütçe hakkının ihlalidir.”
Hamzaçebi, bu bahsin hem cumhurbaşkanının siyasi sorumluluğunu gerektirdiğine hem de bütçe dışı harcama yapan bürokratların sorumlu olduğuna dikkat çekerek, şunları söylüyor:
“Nasıl olsa yıl sonuna gerçek bir yasal düzenleme yapılır, bir husus ile biz bütün ödenek üstü harcamalarımızı yasal bir çerçeveye oturturuz diye düşünebilirler. Ancak o tek unsurluk düzenlemenin çıkıp çıkmayacağı da meçhul. Kimse ona güvenerek ödenek üstü harcama yapmaya girişmemeli. Gerçek olan Meclis tatile girmeden bir ek bütçenin TBMM’de görüşülmesidir.”
Bütçe yapma hakkı
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesi ile birlikte bütçe yapma hakkının Cumhurbaşkanlığı’na geçmesi muhalefet tarafından bir müddetten beri eleştiriliyor.
Şahinalp de bu tenkitlere katılarak, parlamentoların bütçe yapma hakkının 1215 tarihli Magna Carta’ya kadar dayandığını hatırlatarak, şöyle konuşuyor:
“1215 yılında İngiliz soyluları Kral’ın bütçe hakkını bile sınırlama yoluna gittiler. Ve o tarihten bu yana bütçe hakları parlamentoların, meclislerin olmazsa olmaz yetkileri ortasındadır. Ama ne yazık ki Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi olarak isimlendirilen ve dünyada bir eşi gibisi olmayan uygulama ile bütçe hakkı da TBMM’nin elinden alınmış oldu.”
Döviz kurlarındaki artış ile birlikte Kur Muhafazalı Mevduat sisteminin de bütçeye yaklaşık 40 milyar dolarlık ek yük getireceği iddia ediliyor.
Şahinalp, KKM ile hükümetin meseleleri ertelediğini ve bir çeşit “halı altına süpürdüğünü” belirterek, “800 milyar TL’ye ulaşan Kur Muhafazalı Mevduat konusu önümüzdeki devirde yaşayacağımız ıstırapların da işaretçisi. İktidarın en büyük özelliği yapısal hiçbir düzenleme yapmadan günü kurtarmaya yönelik kısa vadeli tahliller aramak” yorumu yapıyor.
Ek bütçenin iktisat aktörlerine inanç vermek açısından da değerli olacağı belirtiliyor.
