Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) Lider Yardımcısı Dr. Hürcan Aslı Aksoy, Rusya’nın Ukrayna işgalinin global sistemde yol açtığı değişimin Türkiye için de bir “dönüm noktası” olduğunu söyledi.
“Türkiye, rüzgarı ardına almış görünüyor” diyen Aksoy, “Kısa vadede, Türkiye, bir NATO ülkesi olarak, Rusya ile Batı İttifakı ortasında oynadığı bağımsız role ve istikrar siyasetine devam edebilecek üzere görünüyor” değerlendirmesini yaptı.
Ukrayna’daki savaşın uzun sürmesi halinde ise bunun Türkiye için “çok tehlikeli” olacağına işaret eden Aksoy, “NATO üyesi olan, Batı’nın memleketler arası kurumları içerisinde yer alan Türkiye, uzun vadede tercihini Batı’dan yana yapacaktır” diye konuştu.
Çok farklı bir küresel nizama yanlışsız yol alınmakta olunduğuna, bu süreçte Türkiye’nin Avrupa için taşıdığı kıymetin bir kere daha ortaya çıktığına işaret eden Aksoy, Avrupa’nın güvenlik mimarisini hem Türkiye hem İngiltere ile birlikte konuşması gerektiğini savundu.
Almanya’nın saygın fikir kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) bünyesindeki CATS’ın Lider Yardımcısı Dr. Hürcan Aslı Aksoy’a yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyle:
DW Türkçe: Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaş, Avrupa güvenlik mimarisini ağır sınamalarla karşı karşıya getirirken, dünyadaki güç dengelerinde de sarsıntılara yol açtı. Çalkantılı bir periyottan geçiliyor. Türkiye’nin bu süreçte dış siyasette attığı adımları nasıl yorumluyorsunuz?
Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) bünyesindeki CATS’ın Lider Yardımcısı Dr. Hürcan Aslı AksoyFotoğraf: SWP
Dr. Hürcan Aslı Aksoy: Bütün dünya, bütün bölge ülkeleri ve pek olağan ki Türkiye için de değerli bir dönüm noktasındayız. Bunda herkes mutabık. Savaş ikinci ayını doldurmak üzere ve Ankara’nın bu müddet zarfında attığı adımlar, izlenen strateji ile ilgili bize şu ipuçlarını veriyor: Birincisi, Türkiye stratejik pozisyonunun kıymetinin arttığının farkında, Ukrayna krizinde en kritik değere sahip ülkelerden biri. İkincisi, hem Rusya, hem Ukrayna ile güzel alakaları bulunan Türkiye, tıpkı vakitte bir NATO üyesi. Bu da Türkiye’yi kısa vadede avantajlı bir pozisyona getiriyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın işte bunların şuurunda olarak ve bilhassa de bunların altını çizerek hareket ettiğini gözlemliyoruz.
Dünyada yeni bir soğuk savaşın yaşanmakta olduğunu, hatta yeni blokların, yeni cepheleşmelerin oluşacağını söyleyen uzmanlar var. Size nazaran Türkiye kendini nasıl konumlandırmaya çalışıyor?
2020 yılında Doğu Akdeniz’de tansiyonu tırmandıran atakları, Türkiye’nin izole olmasına yol açmıştı. 2021 yılı başından itibaren aslında Türkiye kendini bu izolasyon sürecinden kurtarmaya, Batı ile münasebetlerini onarmaya çalışıyordu. Şu andaki gelişmeler de imajını düzeltmesi için Türkiye’ye bir fırsat penceresi aralamış durumda. Batı ile yakınlaşıyor, tıpkı vakitte Rusya ile de görüşmeye devam ediyor. Kısa vadede, Türkiye, bir NATO ülkesi olarak, Rusya ile Batı İttifakı ortasında oynadığı bağımsız role ve istikrar siyasetine devam edebilecek üzere görünüyor. Ukrayna krizinde kolaylaştırıcı ülke rolünü üstlendi, kendi çıkarlarını ön plana koymakla birlikte, NATO’da birlik olunması gerektiğinin altını çiziyor, tıpkı vakitte Rusya ile konuşulması, diplomatik alakaların devam ettirilmesi gerektiğini söylüyor… Özetle Türkiye, rüzgarı gerisine almış görünüyor ve kısa vadede, kolaylaştırıcı rolüne, stratejik pozisyonu ile jeopolitik değerine atıf yapmaya devam edecek. Lakin uzun vadede, Ukrayna savaşı uzar ise, işte o vakit durum Türkiye için çok tehlikeli bir hale gelmeye başlar…
Birçok siyasetçi ve uzmanın görüşü, Ukrayna savaşının uzun yıllar sürebileceği şeklinde. Size nazaran bu türlü bir durum, Türkiye için neden tehlike oluşturur ve bu durumda nasıl bir yol izler?
Rusya saldırgan tavrını sürdürecek üzere görünüyor. Savaş uzadıkça da Türkiye için tehlike daha da artacaktır. Bakın Türkiye, Karadeniz’in bir Rus gölüne dönüşmesini önlemek için, hem Ukrayna hem Rusya ile ilgilere kıymet verdiğini daima yineledi… Savaşın uzaması halinde, burada yaşanması olası gelişmeler nedeniyle, Türkiye artık bir taraf seçmek zorunda kalabilir. Zira o vakit kendisi de tehdit altında olacak. Ve NATO üyesi olan, Batı’nın memleketler arası kurumları içerisinde yer alan Türkiye, uzun vadede tercihini Batı’dan yana yapacaktır. Aslında Ukrayna krizi ve savaşın başlamasıyla birlikte Ankara anında bu refleksi gösterdi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan, Savunma Bakanı Akar ve Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’a, her seviyede, ‘Türkiye bir NATO üyesidir’ vurgulu açıklamalar yapıldı…
Geçen yıllarda Batılı ülkeler ile Türkiye arasında krizlerin tek nedeni Doğu Akdeniz değildi. Türkiye’nin demokrasiden uzaklaşması, otoriter hale gelmesi Avrupa ile derin görüş ayrılıkları, tansiyonları beraberinde getirdi. Her iki tarafta da birbirine karşı güvensizlik var. Erdoğan iktidarda olduğu ve demokratikleşme alanında adımlar atılmadığı surece, Avrupa ile, Batı ile ilişkilerde yeni bir devir ne kadar gerçekçi?
Erdoğan pragmatik bir siyasetçi. Gidişat gerektirirse, Türkiye Batı ile yakınlaşacaktır. Bunu Türkiye’nin 2021’den itibaren Avrupa başşehirleri ile yakınlaşma eforlarından da anlıyoruz. Erdoğan için bu güç bir şey değil, daha evvel diğer vesilelerde de gördük, mesela 2017’de Hollanda ve Almanya ile yaşanan diplomatik krizler bir süre sonra bu ülkelerle olan ekonomik münasebetler nedeniyle süratle düzeltilmişti. Burada olağan koalisyon ortağı MHP’nin de nasıl bir tavır takınacağı kıymetli olabilir, fakat MHP’nin de savaşın uzadığı noktaya gelindiğinde NATO zıddı bir tavır takınacağını düşünmüyorum. Ayrıyeten seçimler de yaklaşıyor. Diyelim önümüzdeki seçimlerde muhalefet kazandı, onlar da esasen Türkiye’nin Batı ile münasebetlerinin normalleşmesinden yana…
Erdoğan’ın son devirde yalnızca Batılı ülkeler ile değil, Ortadoğu ülkeleriyle de ilişkileri normalleştirme çabaları dikkat çekiyor. Yakında Suudi Arabistan’ı ziyaret edecek olması da çok değerli görülüyor. Size nazaran bu ziyaret, Ukrayna savaşı ve dünyadaki yeni gelişmeler ışığında, nasıl değerlendirilebilir? Bu ziyaretin en değerli nedeni Erdoğan’ın mali takviye arayışı mı, yoksa jeostratejik boyutları da var mı?
Türkiye iktisadı çok zorda ve evet olağan ki bu uğraşın gerisinde büyük ölçüde ekonomik nedenler, yatırım beklentileri yatıyor. Lakin şu da bir gerçek. O bölgedeki tek aktör Türkiye değil… Bütün bölgesel ihtilaflara, çatışmalara müdahil olan Türkiye dışında, BAE ve Suudi Arabistan da var… Ne acıdır kimse konuşmuyor fakat Yemen’de savaş var ve yüzbinlerce insan hayatını kaybediyor. Trump periyodunda, ABD’nin daha çok Çin konusuna tartı vereceğini söyleyerek Ortadoğu’da ortalığı boş bırakması sonucunda oluşan vakumu, işte bu bölgesel aktörler doldurmaya çalıştı… Joe Biden’ın ABD’de lider olmasıyla, askeri ve dış siyaset kapasitelerinin hudutlarına gelen bu bölge ülkelerinin hepsi kendilerine çeki sistem vermek durumunda olduklarını kabul etmek zorunda kaldılar. Artık ona nazaran hareket ediyorlar ve yalnızca Türkiye değil öbürleri de olağanlaşma gayreti içerisinde. Bunu vurgulamak gerekiyor. Bu gelişmelerin tek nedeni Ankara’nın mali dayanak arayışına bağlanamaz, bölgede yeni bir tertip gerekiyordu ve artık buna nazaran hareket ediyorlar. Lakin şu da bir gerçek: Artık bu bölge ülkelerinin hepsi ABD’yi tek partner olarak görmek istemiyor, bu nedenle hepsi Çin ve Rusya ile bağlara de yönelmiş durumda. Bölge ülkelerinin silah alımlarına ve ekonomik bağlarına baktığımızda Çin ve Rusya’yı da ortakları ortasında görüyoruz. Zira hepsi birebir vakitte ABD’den bağımsız ve stratejik olarak daha otonom olmak istiyorlar. Değişen küresel sistemde yerlerini almak istiyorlar. Lakin Ukrayna savaşı sürdüğü takdirde, bilhassa Arap ülkeleri, tekrar güvenliklerini sağlayan ABD’ye yönelecektir. Bu da çok mümkün görünüyor.
Türk basınında, Erdoğan’ın Suriye ile de yeni bir başlangıç yapmak istediği, Beşar Esad ile diyaloğa girilebileceği istikametinde dikkat cazibeli haberler yer aldı. Bu türlü bir açılımı olası görüyor musunuz?
Eğer Ukrayna savaşı uzar, Türkiye Rusya ile karşı karşıya gelmek zorunda kalır ve Rusya Türkiye’ye karşı İdlib kartını oynar, bölgeyi bombardımana olağan tutup, bir kaosa, mülteci akınına yol açarsa, işte o vakit Türkiye de farklı kartları oynayabilir. Bunun başında da Esad rejimi ile konuşmak olasılıklar ortasında olur…
Aslında çok çetrefil, iç içe geçmiş, farklı bölgelerde tesirleri olabilecek dinamikler kelam konusu. Merak edilen bir diğer mevzu da İsveç ve Finlandiya’nın Rusya tehdidi nedeniyle NATO’ya yapacakları üyelik başvurusu konusunda Türkiye’nin nasıl bir tavır takınacağı. Rusya’nın olası yansısına rağmen, Türkiye’nin buna NATO’da dayanak verip vermeyeceği…
Uzmanların yüklü olarak lisana getirdikleri görüş, Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine karşı çıkmamakla bir arada, Ankara’nın Rusya’yı karşısına almaktan kaçınması gerektiği yönünde…
Rusya’nın Ukrayna savaşı, Almanya’nın dış, güvenlik ve ekonomik politikalarında büyük, hatta bazılarına nazaran tarihi bir değişime yol açtı. Sizce Berlin bu değişim sürecinde Türkiye ile ilişkilerini nasıl konumlandırır?
Bu savaş nedeniyle, Avrupa ülkeleri oturup, Avrupa’nın güvenlik mimarisini konuşmaya başladılar. Bu konuşulurken, NATO üyesi, Rusya’ya komşu, Ortadoğu’ya açılan kapı olması itibariyle Türkiye’nin ehemmiyeti bir kere daha ortaya çıktı. Avrupa’nın komşu bölgelerindeki çatışma noktalarının her birinde Türkiye var ve bu nedenle Türkiye’nin karşı tarafta değil de Avrupa ile tıpkı tarafta olmasını sağlamak, Avrupa güvenlik mimarisi için daha faydalı olacaktır. Avrupa ile tıpkı güvenlik mimarisi içinde olmak Türkiye için de değerli. Farklı bir küresel nizama gidiyoruz, ABD ve Çin rekabeti önümüzdeki yıllarda milletlerarası siyasetin ana tartışma noktası olmaya devam edecek lakin yeni devirde Avrupa’nın stratejik otonomisini, kendisini nasıl konumlandırdığı değer taşıyacak. Bu süreçte de Avrupa için iki kıymetli aktör var. Birincisi kuzeyde AB’den çıkmış İngiltere, ikincisi güneyde Türkiye. Avrupa güvenlik mimarisini konuşurken, bunu Türkiye ve İngiltere olmadan yapmamalı.
Ankara’nın en büyük beklentilerinden biri, Avrupa ülkelerinin, Almanya’nın, silah alımlarına uyguladıkları kısıtlamaları kaldırması. Savunma Bakanı Hulusi Akar, Almanya’nın “adı konmamış bir ambargo” uyguladığından kelam etmişti. Bu mevzuda bir değişim işareti görüyor musunuz?
Alman hükümetinin koalisyon ortağı Yeşiller, bedellere dayanan dış siyasete büyük ehemmiyet atfediyor. Kısa vadede bu kısıtlamaların çabucak kalkmasını muhtemel görmüyorum… Ayrıyeten Türk silah ve savunma sanayisi son yıllarda inanılmaz derecede gelişti, yaklaşık yüzde 60’ı kendi üretimi ve gitgide millileşiyor. Ve Türkiye savunma sanayiinde klâsik partnerlerin dışında öbür iştiraklere da bakıyor, mesela Ukrayna ile silah ve savunma işbirliği paydaşlığı var. Bu da yaptırımların Türkiye’yi uzun vadede engellemediğini gösteriyor.
