Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu’nun (ICIJ) paylaştığı ve 117 ülkeden 600’den fazla gazetecinin incelediği yaklaşık 12 milyon doküman, vergi cennetleri sisteminin nasıl çalıştığını hiç olmadığı kadar açık bir biçimde gözler önüne seriyor.
Deutsche Welle Türkçe, The Washington Post, Süddeutsche Zeitung, BBC, Istories, El Pais, Le Monde ve The Guardian’ın da ortalarında olduğu 150 medya ortağı yaklaşık iki yıl boyunca kimliği bilinmeyen birisi tarafından sızdırılan 2,94 terabayt boyutundaki dataları inceledi. Türkçe basından yalnızca DW Türkçe’nin katıldığı araştırma, dünyada şimdiye kadar yapılmış en büyük ortak çalışmaya dayalı gazetecilik örneği.
330’dan fazla politikacı
Yine bir ICIJ projesi olan Panama Papers 2016’da sızdırıldığında büyük ses getirmiş, farklı ülkelerde offshore’a karşı yeni düzenlemelerin -yetersiz de olsa- yapılmasını sağlamış, İzlanda ve Pakistan başbakanlarının da istifasına neden olmuştu.
Ancak 31 ülkede faaliyet gösteren 14 “hukuk” ve “finansal danışmanlık” firmasından sızan yeni dokümanlarda, Panama Papers’a nazaran iki kat daha fazla siyasetçi var. Dünyanın her yerinden 35 ülke önderinin ve 336 siyasetçi ve yüksek kamu gِrevlisinin vergi cennetlerinde şirketler açtığını gösteren sızıntılar, global manada offshore sistemiyle neden gerçek manada savaşılmadığını da bir manada ortaya koyuyor.
Pandora Papers; Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, Lübnan Başbakanı Necib Mikati, Kenya Cumhurbaşkanı Uhuru Kenyatta, Ekvator Cumhurbaşkanı Guillermo Lasso Mendoza, Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev’in ailesi, Şili Devlet Lideri Sebastián Piñera’nın çocuğu ve eski İngiltere Başbakanı Tony Blair’in denizaşırı münasebetlerini ortaya koyuyor.
Çekya Başbakanı Andrej Babis
2017’de “ekonomik ve siyasi seçkinlere savaş açarak” gِöreve gelen Çek Cumhuriyeti’nin milyarder popülist başbakanı Andrej Babis de evraklarda yerini alıyor. Sızıntılar, Babis’in de tıpkı savaş açtığı beşerler üzere, offshore firmalar üzerinden Fransız Rivierası’nda iki havuzlu ve sinema salonlu 22 milyon dolarlık bir malikaneyi aldığını ortaya koyuyor.
Ürdün Hükümdarı II. Abdullah ise ülkesinde ve bütün Arap dünyasında insanların fakirliği, işsizliği ve yolsuzlukları protesto etmek için sokaklara döküldüğü “Arap Baharı” sırasında offshore firmaları üzerinden Malibu’da toplam 68 milyon dolar pahasında üç adet malikane satın alıyor.
Gizli evraklar, Fas Prensesi Lalla Hasna, Birleşik Arap Emirlikleri Başbakanı ve Dubai Buyruğu Muhammed bin Raşid el-Mektum ile Katar Buyruğu Temim bin Hamed es-Sani’nin de vergi cennetlerindeki faaliyetlerini gِözler önüne seriyor.
IMF’nin eski direktِörü Dominique Strauss-Kahn
130’dan fazla milyarder
Pandora Papers ayrıyeten Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in “resmi olmayan propaganda bakanı” Konstantin Ernst ile Türkiye, Rusya, Brezilya, Hindistan, ABD, Meksika ve öteki ülkelerden 130’dan fazla milyarderin mali faaliyetlerini ayrıntılandırıyor.
Deutsche Welle’nin incelediği evraklar, bu bilinmeyen offshore dünyasının global siyasi arenanın kılcal damarlarına ne kadar sızdığını gösteriyor. Dokümanlar Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) eski direktِörü Dominique Strauss-Kahn ve Hollanda Maliye Bakanı Wopke Hoekstra, Brezilya Maliye Bakanı Paulo Guedes ve Pakistan Maliye Bakanı Shaukat Rarin üzere finans etraflarının yakından tanıdığı tanıdığı isimlerin de offshore kervanında yerini aldığını gösteriyor.
Önerdiğimiz linkler
FinCEN Files araştırması Pulitzer Mükafatı için finalist oldu
Almanya’da Panama Belgeleri’ni aydınlatmak için 150 dava
“Cennet Belgeleri” yayımlandı
Rönesans Holding’in işverenine Emniyet’ten resmi muhafaza aracı
‘Saray’dan gelen paralar vergi cennetinde
ICIJ’e nazaran, sızdırılan kayıtlar, offshore sistemine son verebilecek güçlü siyasetçilerin, bunu yapmak yerine offshore’dan kendilerinin faydalandığını kanıtlıyor. Varlıklarını bâtın şirketlerde ve tröstlerde saklarken, sorumlu oldukları hükümetleri suçluları zenginleştiren ve ulusları fakirleştiren bu global para akışını yavaşlatmak için çok az şey yapıyor.
Ulusları yoksullaştıran vergi cennetleri
Verginin daha yüksek olduğu ülkelerde kazanılıp vergi oranlarının çok daha düşük olduğu vergi cennetlerine kaçırılan yıllık para ölçüsünün kesin olarak ne kadar olduğu bilinmiyor. Ancak Paris merkezli Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) 2020 yılında yaptığı bir araştırmaya nazaran, en az 11,3 trilyon ABD doları offshore sisteminde tutuluyor.
Berkeley Üniversitesi’nde “Vergi Kaçakçılığı ve Eşitsizlik” konusunda çalışan akademisyen Gabriel Zucman’a göِre ise dünya iktisadının yüzde 10’u offshore sisteminde bulunuyor.
Offshore sisteminin karmaşıklığı ve kapalılığı nedeniyle, bu servetin ne kadarının vergi kaçakçılığı ve öbür kabahatlerle temaslı olduğunu yahut ne kadarının yetkili makamlara rapor edildiğini bilmek ise mümkün değil.
Vergi cennetleri denilince birinci akla gelenler palmiye ağaçları, altın kum ve mavi deniz olmasına karşın Pandora Papers bunun bu türlü olmadığını ortaya koyuyor. Hollanda, İrlanda, Singapur, Hong Kong, Malta, Lüksemburg ve ABD’nin kimi eyaletleri bile vergi cenneti olabiliyor.
Kolombiyalı yıldız müzikçi Shakira
Müziğin efsaneleri
Pandora Papers dokümanları, 29 binden fazla offshore firmanın gerçek sahiplerinin sırlarını ortaya koyuyor. Kimlerin saklı banka hesaplarına, kimlerin özel jetlere, yatlara, malikanelere gizlice sahip olduğunu ve hatta Picasso ve Banksy üzere usta sanatkarların yapıtlarının saklı sahiplerinin kim olduğunu açığa çıkarıyor.
Dünyaca ünlü Kolombiyalı müzikçi Shakira, Alman top model Claudia Schiffer, müziğin efsaneleri Julio Iglesias, Ringo Starr ve Elton John tanıdık isimlerden yalnızca birkaçı.
ICIJ ve medya ortaklarının sorularını yanıtlayan Shakira’nın avukatı, müzikçinin vergi avantajı sağlamadığını belirtirken, Schiffer’in temsilcileri ise eski modelin vergilerini Birleşik Krallık’ta nizami bir biçimde ödediğini söyledi. Elton John’un temsilcisi de Schiffer’in avukatlarıyla tıpkı karşılığı verdi.
Manchester City’nin teknik yöneticisi Pep Guardiola
Futbol dünyasından isimler
Futbol dünyası da vergi cennetlerinin müdavimlerinden. İtalya Ulusal Kadrosu’nun teknik yöneticisi Roberto Mancini, Avrupa’nın en büyük kulüplerinde oynamış Arjantinli futbolcu Angel di Maria, Manchester City’nin teknik yöneticisi Pep Guardiola da varlıklarını offshore firmalara taşımış isimler ortasında.
Di Maria’nın temsilcisi “vergi uzmanlarının” önerisi üzerine offshore’da firma kurduklarını ve İspanya’da oynayan birçok yabancı futbolcuya bu tekniğin önerildiğini belirtti.
Britanya Virjin Adaları, Samoa, Belize, Panama üzere bölgelerdeki “hukuk firmaları” birkaç yüz dolar karşılığında gerçek sahiplerin gizlendiği offshore şirketler açıyorlar. Zenginler, 2 bin ile 25 bin dolar ortasında bir fiyata ise “tröst” ismi verilen, parasını işletmesine karşın, hayli yaratıcı bir halde işletmiyorlarmış üzere “yasal bir düzenleme” yapılmasına imkan sağlayan servisi kullanabiliyor. Bu servisi kullanmak için müracaat sırasındayken, varlıklarını alacaklılardan, kolluk kuvvetlerinden, vergi tahsildarlarından ve boşanmakta oldukları eşlerinden müdafaaya çalışan beşerlerle tanışabilirsiniz.
Belgeler neden kıymetli?
Offshore firmalara sahip olmak ve bu firmalar üzerinden faaliyetler yürütmek dünyanın birçok ülkesinde yasadışı değil lakin kıymetli bir kamusal tartışma konusu. Bu firmaları kullanan iş insanları, finansal faaliyetlerini yürütmek için bu şirketlere muhtaçlıkları olduklarını belirtiyor. Uzmanlar ise yolsuzluğun ve kara para aklamanın önüne geçilmesi, vergi adaletinin sağlanması ve global eşitsizliğin azaltılması için vergi cennetlerinin denetim altına alınması gerektiğini söylüyor.
ICIJ ve medya ortaklarına konuşan Küresel Financial Integrity Siyaset Yöneticisi Lakshmi Kumar, mevcut sistemde zenginlerin sahip olduğu ‘vergiden kaçınma imkanının’ toplumun geneline nasıl yansıdığına dikkat çekiyor: “Bu sistem, çocuğunuzun daha kaliteli bir eğitim alma, sıhhat hizmetlerine daha kolay erişme ve barınma hakkını elinden alıyor.”
DW Türkçe’nin incelediği dokümanlara nazaran Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı müteahhidi olan Rönesans Holding’in kurucularından Ayşe Ilıcak’ın yalnızca 2015 yılında offshore’a aktardığı paranın vergisiyle 25 ilkokul, 8 hastane, 15 bin öğrenciye yetecek yurt yapılabilir ya da 115 bin öğretmenin bir aylık maaşı ödenebilirdi.
ICIJ Direktِörü Gerard Ryle
ICIJ’in direktِörü Gerard Ryle’a nazaran adil vergilendirmenin yapılabilmesi aslında çok kolay. “Vergi düzenlemesi için siyasi bir irade olsa, offshore dünyası yarın ortadan kaldırılabilir. Lakin saklı offshore dünyasını kullananların siyasi önderlerimiz, lokal siyasetçilerimiz ve kamu görevlilerimiz olması bunu zorlaştırıyor” diyen Ryle, memleketler arası bir kampanya ile kamusal alanda bu talep yüksek sesle lisana getirildiği takdirde değişimin olmaması için bir sebep görmüyor.
Türkiye vergi cennetleriyle uğraş ediyor mu?
Türkiye’de Ocak 2006’dan itibaren, Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 30’uncu hususunun 7 no’lu bendi değiştirilerek, vergi cenneti ülkelerinde yapılan ticari süreçlerde yüzde 30 vergi uygulanması kararlaştırıldı. Lakin Bakanlar Heyeti hangi ülkelerin vergi cenneti olduğuna karar vermediği için 15 yıldır bu vergi uygulanamıyor. Bu yüzden Maliye Bakanlığı harekete geçemiyor. Hazine ise gelir kaybına uğruyor.
Türkiye’de vergi cennetleriyle uğraş, paranın kaçışını önlemekten çok halihazırda vergi cennetlerine aktarılmış kayıt dışı zenginliğin ülkeye dönmesi ve kayıt altına alınmasına yönelik. Kamuoyunda “varlık barışı” olarak bilinen ve periyodik olarak çıkarılan bu düzenlemeler, offshore ile çaba yerine teşvik ettiği istikametinde eleştiriliyor.
Yurtdışında tutulan varlıkların Türkiye’ye getirilmesi durumunda, ‘nereden buldun’ diye sormayan bu düzenlemeler, kara para aklamanın önünü açtığı için tartışma konusu. 2008’den bu yana uygulanan varlık barışı sayısı şimdiye dek yediyi buldu. Düzenleme, en son geçen haziran ayında yıl sonuna uzatıldı. Türkiye’de sisteme girerek yasal hale getirilen bu kaynakların daha sonra yurt dışına çıkarılmasında hiçbir mani de bulunmuyor.
Kaynağı belgisiz varlığını kayıt altına alanlara ise sıfır vergi avantajı uygulanıyor. Bu durum, kara paranın Türkiye’de aklanma riskinin yanı sıra vergi adaletsizliğine de yol açıyor.
Pandora Papers’ta Türkiye’den 220’den fazla isim yer alıyor.Bu isimler ortasında Türkiye’nin yeni zenginlerinden esaslı holding sahiplerine iş dünyasının önde gelen temsilcilerinin yanı sıra sanat ve spor dünyasından kamuya mal olmuş bireyler de bulunuyor.
Katkı sağlayanlar: ICIJ ve medya ortakları.
Pelin Ünker & Serdar Vardar
© Deutsche Welle Türkçe
