“Tarikat başkanının söylediği haber pahası taşıyor mu? Ya da bu yalnızca bir ideolojiyi yayma eforu mı? Buna bakmak lazım.”
Radikal ya da ayrımcı telaffuzların haberleştirilmesi konusunda medyanın bir imtihanla karşı karşıya olduğuna dikkat çeken Bahçeşehir Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tirşe Erbaysal Filibeli, klasik medya kuruluşlarının toplumsal medya kullanıcılarından farklı olarak basın etiği çerçevesinde hareket etmesi gerektiğini söylüyor.
Sosyal medyada seçim havasına girildikçe radikal ya da ayrımcı telaffuzların daha fazla deverana girdiği gözleniyor. Örneğin bir tarikat önderinin bayan düşmanı açıklamaları, görüntüsüyle birlikte tekrar tekrar haber sitelerinde ya da Twitter hesaplarında paylaşılmak suretiyle geniş kısımlara ulaştırılıyor. Ya da kamusal figürlerin ırkçı, popülist telaffuzları arka arda haberleştiriliyor.
Gazeteciliğin kamu faydasına yapıldığınıhatırlatan akademisyen, kelam konusu telaffuzun haber kıymeti taşıyıp taşımadığının sorgulanması gerektiğini vurguluyor:
“Bazı toplumsal medya kullanıcıları yalnızca eğlenmek için kimileri da komik geldiği için çeşitli paylaşımlarda bulunabiliyor. Lakin ‘toplumu kucaklayıcı olmayan görüşlerin yaygınlaştırılması ne kadar hakikat’ diye sormak istiyorum. Bence yanlışsız değil. Münasebetiyle haber bedeli de taşımıyorsa hiçbir biçimde haber yapılmamalı.”
Bahçeşehir Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tirşe Erbaysal FilibeliFotoğraf: privat
“Nefret kabahatlerini da tetikliyor”
Medyada yer bulan ayrımcı telaffuzlar, farklı kesitlerin medyayı propaganda aracına dönüştürmesine neden olurken nefret cürümlerini da tetikliyor.
İnanç Özgürlüğü Teşebbüsü tarafından hazırlanan ve kısa bir müddet evvel sonuçları açıklanan Türkiye’de Din, İnanç yahut İnançsızlık Temelli Nefret Kabahatleri 2021 raporuna nazaran, Ocak – Aralık 2021 aralığında din, inanç yahut inançsızlıkla temaslı önyargı saikiyle işlenmiş 29 nefret hatası yahut olayı tespit edildi. Toplumsal medyada gaye gösterilen Artvin Arhavi’deki Protestan topluluğuna yönelik işlenen cürüm da bunlardan biri. Kelam konusu rapora nazaran, Protestanlar evvel mahallî basında “misyonerlik” gerekçesiyle yazılı ve dijital mecralarda gaye gösterildi. Bu amaç göstermenin akabinde kimi şahıslar, topluluk başkanının mesken sahibine baskı kurarak kişinin meskenden çıkartılmasını istedi ve çeşitli tehditlere maruz kaldı.
Raporda, bu nedenlesivil toplumun nefret kabahatleriyle ilgili yanlışsız bilgileri yaygınlaştırmak ve nefret hatalarına dair farkındalığı artırmakiçin medyayla da işbirliği yapması tavsiye ediliyor.
Hrant Dink Vakfı bünyesinde ayrımcı söyleme karşı faaliyet gösteren Asulis İzleme Koordinatörü Yasemin Korkmaz da bu noktada medyanın sorumluluğuna dikkat çekiyor:
“Propagandaya girmemek için haberi yazan kişi, haberleştirdiği iletilerin sahiplerinden farklı bir pozisyonda olduğunu belirtmeli. Bunun net bir formda gösterilemediği durumlarda, örneğin, haberde husus edilen ileti ayrımcı telaffuz ya da nefret söylemi içeriyorsa, haberci bildirinin daha geniş kitlelere ulaşması ve olumsuz sonuçlarının görülmesine katkıda bulunmuş olur.”
“Her siyasi başkanın söylediği haber değildir”
Ayrımcı, cinsiyetçi ya da ırkçı telaffuzlar klasik medyada çoğunlukla “kopyala-yapıştır” formülüyle, yani bir kanaat başkanı ya da siyasi başkanın kelamlarının olduğu üzere medyada yer alması ile yaygınlaşıyor. Akademisyen Erbaysal Filibeli, bu metodun kullanılmaması gerektiğinin altını çiziyor.
“Her siyasi başkanın söylediği haber değildir. Haber olması için ya toplumsal yarar sağlaması ya da bir hadise olması gerekiyor. Kendi kitlesi olan bir siyasi önder toplumsal medyayı etkin kullandığında bilişimsel propaganda yapıyor. Medya da söylediklerine haber gözüyle bakabiliyor. Fakat medya, doğruluğunu bilmeden ya da yanlışlığı kanıtlamadan olduğu üzere verdiğinde propaganda çalışmasına katkı sunmaktan öbür bir işe yaramıyor.”
Asulis’ten Yasemin Korkmaz da “kopyala-yapıştır” habercilik yerine, daha kapsayıcı bir telaffuz üretilmesi ve haberlerde bu telaffuzun kullanılması gerektiğini tabir ediyor. Korkmaz, “Yanlış bilgi cinslerinin yayılması, bir hatanın, hareketin tüm kimliğe genellenmesiyle üretiliyor olabilir. Ayrımcı telaffuzun bunun üzere çeşitli yollarla aslında yanlış düşünme yollarıyla oluşturulduğunu göstermek, bildirinin gücünü de büyük ölçüde azaltmaya yarar sağlayacaktır” diye de ekliyor.
Asulis İzleme Koordinatörü Yasemin KorkmazFotoğraf: privat
“Haberin demokrasiye ziyan verdiğini öngörebilmek gerekiyor”
Ayrımcı telaffuz alanında çalışan uzmanlar, seçim devri için bilhassa ikazda bulunuyor.
Doç. Dr. Erbaysal Filibeli, seçim sürecinde toplumsal medyaya yansıyacak paylaşımları doğruluğu tespit edilmediği sürece haberleştirmekten uzak durulması gerektiğini belirtiyor. Aksinin seçim propagandasına katkı sunmak olduğunu kaydeden akademisyen, “Şu an toplumsal medyada gördüğümüz görüntüler seçim sırasında artacak. Medyada tanınan görüntü ve telaffuzları haberleştirme eğilimi oluyor fakat medya kuruluşlarının profesyonel davranmaları gerekiyor.”
Yaygın toplumsal medya kullanımına rağmen kamuoyunun hala haber için basın araçlarını takip ettiğini vurgulayan Erbaysal Filibeli, “Ayrımcı telaffuzlar bir tık için haberleştirildiğinde bu fikir görünür kılınıyor ve beşerler manipüle ediliyor. Yapılacak haberin demokrasiye ziyan verdiğini öngörebilmek gerekiyor” diye konuşuyor.
Yasemin Korkmaz ise seçim devrinde bilhassa mülteci ve göçmen siyasetleri üzerinden ayrımcı telaffuzun artabileceğini lisana getiriyor:
“Ayrımcı telaffuzun maksadı olan kimlik kümelerinin aslında neden gaye gösteriliyor olduğu, telaffuzun o günün şartlarında hangi aksiyonlara yol açtığını ve çeşitli hallerde bireylerin özgürlüğünü kısıtladığını belirtmek, sorunun ciddiyetini açıklamada yardımcı olacaktır.”
