ABD ve Türkiye ortasında F-16 görüşmeleri devam ederken Rusya’dan dün Türkiye ile S-400 hava savunma sisteminin ikinci partisinin mukavelesinin imzalandığına ait bir açıklama gelmesi, şaşkınlık yarattı. Rus haber ajansı TASS’a konuşan Rusya Federal Askeri-Teknik İşbirliği Servisi Yöneticisi Dmitri Şugayev açıklamasında ayrıyeten ikinci parti ile ilgili mutabakat kapsamında S-400 hava savunma sisteminde yer alan modüllerin bir kısmının Türkiye’de üretileceğini de söyledi.
Şugayev’in ajansa düşen kelamlarının akabinde gözler Ankara’ya çevirilirken Savunma Bakanlığı Başkanlığı (SSB) da “Yeni bir gelişme kelam konusu değil. Birinci gün yapılan muahedeye nazaran süreç devam etmektedir” biçimindeki kısa bir açıklama ile yetindi.
ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan da bir açıklama geldi. Bakanlık Sözcüsü Ned Price, Washington’da dün düzenlenen bir basın toplantısında Türkiye ve ABD ortasında başlayan F-16 görüşmelerine dikkat çekilerek Kremlin’in açıklamasına ait sorulan sorulara karşılık verdi. “Bu bahiste yeni bir gelişmeden haberdar değiliz” diyen Price, Türkiye’ye dolaylı bir ikazda bulundu. Price, “Rusya’nın Ukrayna’ya karşı acımasız ve haksız savaşında tüm ülkelerin Rusya’nın savunma endüstrisi ile işbirliğinden kaçınması her zamankinden daha fazla hayati kıymet taşıyor. Çünkü bu onları yaptırım riskine sokar” sözlerini kullandı.
Haberlerin memleketler arası ajanslarda yer almasıyla bahis piyasalarda da tesir yaparken, Türkiye’nin risk priminin tekrar artışa geçtiği ve borsanın olumsuz etkilendiği gözlendi.
EDAM Yöneticisi Sinan ÜlgenFotoğraf: Kaan Saganak, Cumhuriyet daily
Rusya’nın açıklaması ne manaya geliyor?
Kremlin’den bilhassa ABD ile Türkiye ortasında F-16 uçağı alımı ve modernizasyonu ile ilgili bir müddettir devam eden teknik seviyedeki görüşmelerin dördüncüsü Washington’da yapılırken bu türlü bir açıklamanın gelmesi başlarda soru işareti yarattı.
Peki Türkiye’nin ABD’nin karşı çıkmasına karşın satın aldığı tartışmalı S-400 hava savunma sistemi ile ilgili yeni bir gelişme nitekim var mı? Şayet yoksa Rus yetkililer neden bu açıklamayı yapma gereği duydu?
Ekonomi ve Dış Siyasetler Merkezi (EDAM) Yöneticisi Sinan Ülgen, bu sorulara cevap verirken öncelikle Rusya ile imzalanan S-400 mutabakatının toplam 2,5 milyar dolarlık bir paket olduğunu fakat bu muahedeye nazaran ikinci parti S-400’ün “opsiyonel” kılındığını hatırlatarak Türkiye’nin şimdiye kadar bu ölçünün 1,3 milyar dolarını ödediğini belirtiyor.
Rus yetkililere dayanan dünkü haberlerin “sanki bu muahede içindeki ikinci parti opsiyonunun hayata geçirildiği” izlenimi verdiğini fakat bunun gerçek olmadığının SSB tarafından açıklandığını söyleyen Ülgen, Rusya resmi casuslarından bu haberlerin yayımlanmasını “dezenformasyon” olarak nitelendiriyor. Ülgen’e nazaran Rusya’nın emeli ABD’deki F-16 görüşmelerini zorlaştırmak olabilir.
Milli Savunma Bakanlığı’ndan bir heyet F-16 tedariki ve modernizasyonu teknik görüşmeleri için ABD’de hafta başı temaslara başlamıştı.
Ülgen, Türkiye için bu konjonktürde hem F-16 uçaklarını hem de ikinci S-400’leri almanın mantığı olmadığını söyleyerek şu değerlendirmeyi yapıyor:
“Zaten ikinci parti S-400 alınacaksa F-16 paketi ölür. Ona ne Beyaz Saray takviyesi olur ne de Kongre’den geçer. Münasebetiyle Ankara’nın hem onu yapalım hem onu alalım anlayışına sahip olduğunu düşünmüyorum. Şu anda öncelik olan F-16’lar.”
Türkiye ve Rusya ikinci parti S-400 imzaladı mı?
Dış siyaset uzmanı Aydın Sezer de S-400’lerin birinci iki bataryasının Türkiye’ye sevkinin akabinde sürecin devam ettiğine yönelik açıklamalar yapıldığını anımsatarak Ukrayna savaşıyla birlikte şimdiye kadar bu mevzuda çok ses çıkmadığını fakat bahsin dünkü açıklamalarla tekrar gündeme geldiğini söz ediyor.
Rusya’nın açıklamasının Türkiye’de güya “yeni bir muahede imzalandı” üzere algılandığını belirten Sezer, lakin Şugayev’in mutabakat için “yeni imzalandığını” değil, “imzalandığını” belirttiğine de dikkat çekiyor.
Sezer, bu son gelişmelere dair iki farklı yaklaşım bulunduğunu ve birinin Rusya’nın F-16 görüşmelerini etkilemek istediği yorumu olduğunu söyleyerek buna kendisinin ihtimal vermediğini zira Rusya’nın bu evrede Erdoğan’ı sıkıntı durumda bırakmak istemeyeceğini söz ediyor.
İkinci ihtimal olarak ise Türkiye’nin bilgisi dahilinde Rusya’ya yaptırılan bir açıklama olabileceğini kaydeden Sezer, müzakere masasında ABD’ye karşı daha güçlü olma emeli taşıyabileceği yorumu yapıyor.
Sezer, “Buradan çıkan temel sonuç bence şu; Türkiye hala ikinci parti S-400’lerle ilgili masada. Benim şahsi görüşüm bunun imzalandığı ya da paraflandığı yönünde” değerlendirmesini yapıyor.
Dış siyaset uzmanı Aydın SezerFotoğraf: Privat
S-400 süreci nasıl gelişmişti?
Türkiye, 2000’lerin başından itibaren hava savunma sistemini güçlendirmek hedefiyle çeşitli ülkelerdeki sistemlere dair arayışa girmişti.
ABD ile Patriot sistemi için “teknoloji transferi olmayacağı” gerekçesiyle anlaşamayan Türkiye, Eylül 2017’de Rusya Federasyonu ile “acil ihtiyaç” kapsamında iki filo (4 batarya) S-400 Hava Savunma Füzesi Sistemi tedariki ile ilgili olarak 2.5 milyar dolar kıymetinde bir mutabakat imzaladı.
Bu muahede ile Türkiye, Rusya’dan S-400 tedariki gerçekleştiren birinci NATO ülkesi oldu ve başta ABD olmak üzere müttefiklerin yansısını çekti.
S-400’lerin satın alınması ve akabinde teslimi sürecinde ABD sert reaksiyon gösterdi ve Washington Türkiye’yi F-35 savaş uçağı projesinden çıkarttı. Ayrıyeten Türkiye için üretilmiş olan F-35 uçaklarının teslimatı da durduruldu ve savunma alanında Türkiye’ye birtakım yaptırımlar uygulamaya kondu.
Türkiye ile Rusya ortasında ikinci parti S-400 tedariki ise yeniden imzalanan bu muahede çerçevesinde evvelden beri gündemde olan bir mevzu. Türkiye Rusya’dan S-400 aldığı gerekçesiyle F-35’ten çıkarılmasının çabucak akabinde 26 Eylül 2021’de Amerikan CBS kanalına konuşan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, yeni bir parti S-400 hava savunma sistemi alma konusunda ısrarını koruduğunu belirtmişti.
Savunma Sanayii Lideri İsmail Demir de Nisan 2002’de TRT’de çıktığı yayında husus ile ilgili konuşmuş ve Türkiye’nin Rusya ile masaya başından beri iki sistem için oturduğunu kaydetmişti. Demir süreci, “Proje, tek bir proje. Bir proje yaptık, ikinci bir projeyi yapacak değiliz. Biz bunun 1. partisini aldık, 2. partiyi de çabucak ardından teslim alabilirdik lakin orada bu sürecin değerli parametrelerinden bir tanesi teknoloji transferi ve ortak üretimdi. Bu husustaki müzakerelerin biraz vakit alması sonucunda sürecin devamı vakte yayıldı” kelamlarıyla anlatmıştı.
