Rusya ve Ukrayna ortasındaki tansiyonun tarihçesi aslında Orta Çağ’a kadar uzanıyor Her iki devletin kökenleri Levent travesti 9’uncu yüzyıldan 13’üncü yüzyılın ortalarındaki Moğol istilasına kadar karar süren Kiev Knezliği Dükalığı isimli Doğu Slav devletine dayanıyor Bu yüzden Rusya Devlet Lideri Valdimir Putin sık sık tek halktan bahsediyor Maltepe travesti Lakin tarihi akışa bakıldığında her iki ulusun yollarının yüzyıllar evvel ayrıldığı görülüyor Her ne kadar birbirine benzese de ortaya iki farklı lisan ve kültür çıktı Rusya siyasi olarak bir imparatorluğa Manavgat travesti dönüşürken Ukrayna kendi devletini kurmayı başaramadı 17’inci yüzyılda bugünkü Ukrayna topraklarının büyük kısmı Rus İmparatorluğu’nun bir kesimi haline geldi İmparatorluğun 1917’de parçalanmasından sonra kısa bir bağımsızlık devri yaşayan Ukrayna Sovyet Osmanbey travesti Rusya’ya bağlı askerî birlikler tarafından tekrar fethedildi 1922 yılında kurulan ve Ukraynalılar dahil 100’den fazla etnik kümesi bünyesinde barındıran Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği SSCB yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük ülkesi Pendik travesti olarak 70 yıla yakın varlığını sürdürdü
1990’lar Rusya Ukrayna’nın ayrılmasına müsaade verdi
Aralık 1991’de bir ortaya gelen Rusya Ukrayna ve Belarus önderleri Sovyetler Birliği’ni feshederek Bağımsız Devletler Topluluğu’nu BDT kurdu Moskova böylelikle eski Sovyet ülkeleri üzerindeki nüfuzunu devam ettirmeyi amaçlıyordu Kremlin idaresi ayrıyeten eski kardeş cumhuriyetleri ucuz doğal gaz arzı yoluyla kendisine bağlayabileceğine inanıyordu Fakat konuttaki hesap çarşıya pek uymadı Belarus Moskova ile yakın bir ittifak kurarken Ukrayna tarafını giderek Batı’ya hakikat çevirdi
Bu durum Kremlin’i rahatsız ettiyse de 1990’larda mevzu şimdi kriz boyutuna dönüşmedi Moskova Ukrayna konusunda rahat görünüyordu çünkü Batılı ülkeler Kiev’i bünyelerine entegre etmek istemiyordu Bu gelişme ekonomik olarak külfetli bir devir yaşayan ve bir yandan da Çeçenistan Savaşı nedeniyle başı epey ağrıyan Rusya’nın işine geliyordu Moskova idaresi 1997’de imzalanan ve Büyük Antlaşma olarak bilinen mutabakatla birlikte çoğunlukla etnik Rusların yaşadığı Kırım Yarımadası da dahil olmak üzere Ukrayna’nın sonlarını tanıdı
Post Sovyet dostluğunda birinci çatlaklar
Putin’in lider olmasıyla Moskova ile Kiev ortasında birinci büyük diplomatik kriz yaşandı 2003 sonbaharında Rusya şaşırtan bir halde Kerç Boğazı’nda Ukrayna’ya bağlı Tuzla adasına gerçek bir baraj inşa etmeye başladı Kiev bu adımı sınırı yine çizme ve Tuzla’yı ilhak girişimi olarak gördü Kriz giderek tırmandı ve lakin liderlerin baş başa görüşmesinin akabinde sorun çözüldü Baraj inşaatı durduruldu fakat iki ülke ortasındaki Post Sovyet dostluğu derin bir yara aldı
Ukrayna’da 2004 devlet başkanlığı seçimlerinde Moskova idaresi Viktor Yanukoviç’i destekledi Batı yanlısı siyasetçi Viktor Yuşçenko karşısında seçimi Moskova güdümlü adayın kazandığı açıklandı Ardından başlayan ve tarihe Turuncu Devrim olarak geçen halk ayaklanması sonunda muhalif siyasetçi Yuşçenko Devlet Başkanlığı koltuğuna oturdu Onun vazife müddeti boyunca Rusya 2006 ve 2009 yıllarında Ukrayna’nın doğalgaz musluğunu iki kere kapattı
2008 yılında periyodun ABD Lideri George Bush NATO’ya üye olma amacıyla Ukrayna ve Gürcistan’ı resmî bir hazırlık programına dahil etmeye çalıştı Putin derhal itiraz etti Moskova Ukrayna’nın bağımsızlığını tam olarak kabul etmediğini açıkça belirtti Almanya ve Fransa Bush’un planlarını engelledi Bükreş’teki NATO tepesinde Ukrayna ve Gürcistan’a üyelik kelamı verildi lakin somut bir tarih belirlenmedi
NATO ile işler süratli yürümediği için Ukrayna Batılı ülkelerle münasebetlerini bir AB İştirak Mutabakatı imzalayarak geliştirmeyi düşündü Mutabakatın imzalanmasına bir kaç ay kala Moskova idaresi 2013 yazında Kiev’e büyük bir ekonomik baskı uyguladı ve Ukrayna’nın ithalat yapmasını engelledi 2010 seçimlerini kazanarak iktidarı elinde bulunduran devrin Ukrayna Devlet Lideri Viktor Yanukoviç imza basamağında olan AB ile iştirak muahedesini askıya aldı Bu muhalefetin büyük protestosuna neden oldu ve sonunda Yanukoviç Şubat 2014’te Moskova’ya kaçmak zorunda kaldı
Putin 2008 yılında Bükreş’te düzenlenen NATO zirvesinde
Kırım’ın ilhakı dönüm noktası oldu
Kremlin Kiev’deki siyasi otorite boşluğundan yararlanarak Mart 2014’te Kırım’ı ilhak etti Bu ilan edilmemiş bir savaşın başlangıcı ve iki ülke ortasındaki krizin dönüm noktasıydı Birebir vakitte Rusya’ya bağlı paramiliter güçler güçlü kömür yataklarının bulunduğu Ukrayna’nın doğusundaki Donbas bölgesinde bir ayaklanma için seferber olmaya başladı Donetsk ve Luhansk’ta Halk Cumhuriyetleri ilan edildi yönetimin başına Ruslar getirildi Ukrayna ise buna karşılık vermek için ülkedeki devlet başkanlığı seçimlerinin sonucunu bekledi Yaklaşık iki ay sonra Mayıs 2014’te Antiterör Operasyonu ismini verdikleri büyük bir askerî misyona girişti
Haziran 2014’e gelindiğinde ise yeni seçilen Ukrayna Devlet Lideri Petro Poroşenko ve Rus mevkidaşı Vladimir Putin Normandiya Çıkarması’nın 70’inci yıldönümü anma merasimlerinde Almanya ve Fransa’nın arabuluculuğunda birinci kere bir ortaya geldi Böylelikle Normandiya formatı ismi verilen diplomasi biçimi doğdu
Ukrayna ordusu ayrılıkçıları geri püskürtmeyi başardı Lakin Kiev’e nazaran Moskova tekrar askerî açıdan ağır halde müdahil oldu Bu nedenle Ukrayna birlikleri Donetsk’in doğusundaki Ilovaisk kasabasında mağlubiyete uğradı Bu tekrar kıymetli bir dönüm noktasıydı Savaş Eylül 2014’te Minsk’te imzalanan ateşkesle sona erdi
Donbas mevzi savaşı
Ardından bugüne kadar devam eden bir mevzi savaşı başladı 2015’in başında Rus yanlısı ayrılıkçılar tekrar akına geçti ve Kiev idaresinin aktardığına nazaran Rus ordusu tekrar rütbe armaları olmayan üniformalarla bölgeye konuşlandırıldı Moskova ise bu argümanları reddediyor Ukrayna silahlı kuvvetleri bu sefer stratejik kıymete sahip Debaltseve kentinde ikinci bir mağlubiyet aldı ve mevzilerini adeta koşar adım terk etmek zorunda kaldı Nihayetinde Batılı ülkelerin arabuluculuğunda bugüne kadarki barış gayretlerinin temelini oluşturan Minsk 2 Muahedesi üzerinde mutabakat sağlandı Lakin barış umutları bir türlü gerçeğe dönüşmedi
Son olarak 2019 sonbaharında küçük bir umut ışığı doğdu Her iki tarafa ilişkin birliklerden kimileri orta sınırdaki mevzilerden çekildi Lakin Aralık 2019’da Paris’te yapılan Normandiya doruğundan bu yana taraflar ortasında diğer bir buluşma gerçekleşmedi Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin Minsk mutabakatını uygulamadığı gerekçesiyle Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy ile şimdilik yüz yüze görüşmek istemiyor Putin ayrıyeten ABD’den Ukrayna’nın hiçbir vakit NATO’ya katılmamasını ve askerî yardım almamasını açıkça talep ediyor NATO bu talebi geri çevirdi
Roman Goncharenko
Deutsche Welle Türkçe
