Rusya’nın Ukrayna işgalini başlatmasıyla birlikte, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz ısrarı nedeniyle girilen yeni ekonomik programın da sonuna gelindiğini söyleyebiliriz. İktisat idaresi kurların daha fazla yükselmesini engellemek için artık çok zorlanacak. Döviz rezervleri uzun mühlet müdahale ile kurların tutulmasına imkan vermediği için, iktisat idaresi faizleri yine artırmak zorunda kalacak.
Rusya-Ukrayna krizinin en fazla etkileyeceği ülkelerin başında Türkiye geliyor. Hem bu sıcak çatışma nedeniyle petrol başta olmak üzere artan emtia fiyatları ekonomiyi zorlayacak, hem de turizm ve tarım başta olmak üzere, direkt olumsuz tesirleri ağır yaşanacak. Kur muhafazalı mevduat üzere süreksiz formüllerle sürdürülebilen lakin güzelce kırılganlaşan ekonomik dengelerin tümüyle bozulmasını engellemek için mevcut ekonomik tercihlerin değişmesi gerekecek.
Erdal Sağlam
Kırılganlığa Erdoğan’ın ısrarı neden oldu
Ekonomideki kırılganlığı yaratan en değerli öge, Cumhurbaşkanı’nın yüksek büyüme hırsı ve bu nedenle Merkez Bankası’nı siyaset faizini indirmeye zorlamasıydı. İktisatta girilen yeni yol kurlardaki artışı beraberinde getirdi. İktisat idaresi evvel cari fazla vererek döviz talebini düşürmek için bu yola girildiğini söyledi. Artmaya başlayan enflasyonun da cari fazla vererek indirileceği taahhüt edildi.
Bu siyaset kurlardaki artışı beraberinde getirirken, Aralık ayında dolar kurunun 18 TL’ye çıkması, hem ekonomiyi kilitleyip hem de döviz talebini büyütünce, kuru durdurmak için kur muhafazalı TL mevduat üzere süreksiz önlemlere gidildi. Bu yola girildiğinde sakıncaları büyük olan yeni mevduat cinsinin uzun müddet sürdürülemeyeceği, cari açıkta ve döviz talebinde bir müddet sonra talebin tekrar patlayacağı, FED ve Ukrayna krizinin büyük risk oluşturduğu üzere tenkitler yapıldı. Lakin Cumhurbaşkanı ve iktisat idaresi bu riskleri görmezden gelmeyi tercih etti.
Kur artışı önlenmek zorunda, pekala nasıl?
Gelinen noktada iktisat idaresinin kurları savunmak zorunda kaldığı çok açık. Rasyonel bir iktisat idaresi ve iklimde olunsa, faiz silahı kullanılarak yürütülen para siyasetinin varolması, son sıcak çatışma üzere dış riskler geldiğinde kurların bir ölçü artıp geri gelmesi, genel ekonomik istikrarları az tesirler. Lakin Türkiye kur esnekliğini geçtiğimiz yılın sonlarında iç siyaset korkusuyla harcayıp bitirdi diyebiliriz. Yani artık kurların bu düzeyde korunmasından öteki deva kalmadı.
Önce dolar kurunu 13.5 TL düzeyinde sabitleyen, akabinde gelen talepler üzerine denetimli kur uygulaması başlatıp, dolar kurunda küçük artışlara müsaade veren iktisat idaresi, kurları kesinlikle savunmak zorunda olduğunu biliyor. Bu nedenle, bu hafta başında gerginliğin artması üzerine artan döviz talebini yaptığı müdahaleler ile durdurmaya devam etti. Şimdi sıcak çatışmanın olmadığı, tansiyonun yükseldiği geçtiğimiz Salı günü kurları 13.9 TL’den 13.6 TL’ye indirmek için 2 milyar dolarlık müdahale yaptığını biliyoruz. Dolaylı yollardan yapılan bu müdahalelerin bu haftaki toplamının 5 milyar doları aştığı tez ediliyor.
Ankara, faiz silahını tekrar kuşanacak mı?
Ekonomi idaresi net rezervleri eksi 45 milyar dolar düzeyinde olmasına karşın, mecburen döviz satışı yaparak kurları müdafaaya çalışıyor. Kur muhafazalı mevduat ve şirketlerin bu mevduata zorlanmasıyla elde edilen rezerv artışı da, neredeyse bir hafta içinde eritildi. Bu nedenle artık kurları koruyabilmek için iktisat idaresinin faizleri artırması gerektiği konuşuluyor.
Bürokrasi tecrübesi olan iktisatçılar, acil olarak faiz artırımı gerektiğini belirtiyorlar. Bunun fevkalâde toplantı yapıp Merkez Bankası’nın siyaset faizini artırmasıyla yapılmasının en âlâ yol olacağı görüşündeler. Fakat Cumhurbaşkanı’nın yansısını çekmemek için tekrar yan yollarla bu işin yapılabileceğini, Merkez Bankası’nın piyasayı fonlamayı azaltıp, mevduat ve kredi faiz oranlarını artırması yoluna gideceğini kestirim ediyorlar. Bu yapılmadığı takdirde Merkez Bankası’nın devam edecek döviz talebini müdahaleler ile önlemekte zorlanacağını, rezervlerin süratle erimesinin paniği daha da büyüteceğini tabir ediyorlar.
Faiz artımı yapılmazsa ekonomiyi ne bekliyor?
Kurlardaki artışa müsaade verildiği takdirde, hem cari açığın çok süratli artacağını, hem enflasyonda yüzde 100’lere gerçek gidiş başlayacağını, hem de içerideki paniğin süratle büyüyeceğini söylüyorlar. Seçime giden bir iktidarın en makus tercih olan kur artışına müsaade verip iktisadın duvara çarpmasının hızlanmasına müsaade vermeyeceği görüşündeler. O nedenle de faiz artışının kural olduğunu, artışta gecikmeler olduğu takdirde hasarın katlanarak büyüyeceğini belirtiyorlar.
Yeniden faiz artışı ise kurların tutulmasını beraberinde getireceği için iktisat idaresine vakit kazandırmış olacak. Şubat sonunda yüzde 54-55 düzeyine çıkması beklenen enflasyonun, zati petrol ve emtia fiyat artışları nedeniyle yüzde 60’ın üzerine çıkması bekleniyor. Faiz artışı yerine kur artışı tercih edilirse bu sayısının yüzde 100’lere ulaşmasının sürpriz olmayacağı, iktidarın bu oranlarla enflasyonla seçime gitmek istemeyeceği belirtiliyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan (ortada)
Erdoğan’ın kararını hızlandıran gelişme
Özetle; iktisat idaresi riskleri bile bile büyük bir kumar oynadı ve bunu kaybetti. Ziyan esasen oluştu lakin zararın daha da büyümemesi için acil olarak faiz artırımı gerekiyor. Faiz artırımının Cumhurbaşkanı’nın bu işe başlama nedeni olan yüksek oranlı büyümeyi frenleyeceği kesin. Zati son haftalarda Merkez Bankası yüzde 12’den bankaları fonlayıp, mevduat faiz oranlarını yüzde 18’e, kredi faizlerini yüzde 24-25’lere indirerek, büyüme için gaz vermeye başlamıştı. Bu eğilimin kırılganlığı uygunca artırdığı ortadaydı lakin Cumhurbaşkanı’nın büyüme talebini karşılamak için bu da yapılmıştı.
Sonuçta yüksek büyüme için faiz indirimi başlatan Cumhurbaşkanı Erdoğan sıkıntı bir seçim daha yapmak zorunda. Kurlarda yine artışa müsaade verilirse iktisadın duvara gidişi uygunca hızlanacak, ya da yavaşlamak için faizlerin artmasına müsaade verilerek, duvara gidiş geciktirilecek. Rasyonelliğini kaybetmiş ekonomik tercihlerin bu türlü bir sonuç vermesi kaçınılmazdı, Ukrayna- Rusya çatışması bu sonucu öne çekti de denilebilir.
Erdal Sağlam
©Deutsche Welle Türkçe
