Türkiye bir taraftan ağır kış koşullarıyla uğraş ederken, öteki taraftan İran’dan gelen doğal gazın kesilmesiyle ortaya çıkan sıkıntıyla karşı karşıya. Doğal gaz tedarikinde yaşanan bu problemin yansımaları kendisini birinci olarak ağır endüstride göstermeye başladı.
İran’ın teknik arızayı münasebet göstererek gaz akışını durdurmasıyla Türkiye’deki sanayi bölgelerinde kullanılan doğal gazın yüzde 40 kısıtlanması ve üç günlük elektrik kesintisi uygulanması gündeme gelmişti.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan dün gece yaptığı açıklamada, İran’dan gaz akışının 10-15 gün içinde devam edeceğini belirtti.
Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) Sözcüsü İbrahim Ahmedov da Türkiye’ye doğal gaz ihracatını artıracaklarını bildirdi.
Peki İran gazı ile ilgili bu sorun hala devam ederken, Rusya-Ukrayna tansiyonunun sıcak çatışmaya dönme ihtimali Türkiye’yi güç kaynakları açısından nasıl tesirler? Bu türlü bir durumda güç kahrının derinleşip derinleşmeyeceğini, nasıl bir siyaset takip edilmesi gerektiğini uzmanlara sorduk.
Rusya gazı keser mi?
Rusya’ya doğal gaz açısından olan bağımlılık yalnızca Türkiye’yi değil Avrupa başta olmak üzere birden fazla ülkeyi endişelendiren bir konu.
Doğal gaz muhtaçlığının tamamına yakınını dışarıdan alan Türkiye, 2020 yılında 48,1 milyar metreküp doğal gaz tüketti. Güç Piyasası Denetleme Kurumu datalarına nazaran bunun yüzde 33,6’lık oranı Rusya’dan sağlandı.
Türkiye hala Rusya’nın yanı sıra İran, Azerbaycan ve Cezayir’den uzun devirli kontratlarla gaz almakta. Türkiye’ye Ukrayna üzerinden gelen hiç gaz bulunmuyor ve Rus gazı direkt Rusya’dan geliyor.
Peki dünyadaki kıymetli doğal gaz tedarikçilerinden biri olan Rusya, muhtemel bir savaş durumunda gazı keser mi? Uzmanlara nazaran daha evvel buna emsal bir durum yaşanmadı.
TürkAkım projesinin resmi açılışı, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin tarafından 8 Ocak 2020’de İstanbul’da düzenlenen merasimle yapılmıştı.
DW Türkçe’ye konuşan GazDay Güç Genel Müdürü Mehmet Doğan, doğal gaz tedarikinde Rusya gazı kesmediği sürece Türkiye açısından bir problem kelam konusu olmayacağını söylüyor. Fakat Rusya’nın düşük ihtimal de olsa gazı kesmesi durumunda hala çok kıymetli olan gaz fiyatları daha da yükselebilir.
Doğan, Rusya’nın gazı kesmesi durumunda yaşanacakları şöyle açıklıyor:
“Keserse gazsız kalırız. En berbat senaryoyu konuşuyorum; diyelim yaz aylarında sorun büyüdü ve Rusya gazı kesti, yazın bize bir şey olmaz ancak fiyatlar artar. Zira Rus gazı ucuz, yerine kıymetli LNG almak durumunda kalırız. Rus gazı kışın kesilirse hiçbir şey yapamayız. Yani hiçbir talihimiz olmaz. Dayanamayız.”
Uzmanlar Rusya’nın yalnızca Türkiye için değil genel olarak da gazı kesme ihtimalini yüksek görmüyor. Zira Rusya doğal gaz sağlayıcısı olmayı bir çeşit prestij olarak görmekte ve şimdiye kadar bunu siyasi bir koz olarak hiç kullanmamış.
Doğan, bunu şu örnekle açıklıyor:
“Daha evvel bunun yaşanmışlığı yok. Yani ülkeler ortası gerginlikte Rusya gazı kesmiyor. Uçak krizinde dahi Rusya ile ortamızda doğal gaz manasında hiçbir kasvet yaşanmadı. Son zamanlardaki tahminen en önemli kriz uçak kriziydi, orada bile bir kriz yaşamadık.”
Yardım: “Fiyatların artma riski var”
DW’ye konuşan BOTAŞ Eski Genel Müdürü Gökhan Yardım da Rusya ile mevcut kontratlarda bir ıstırap yaşanmayacağını belirtiyor.
Ancak çatışma ya da savaş durumunda spot LNG piyasasında problemler yaşanabileceği ve LNG sevkinin farklı bölgelere dönebileceğine işaret eden Yardım, Türkiye için asıl riski ise fiyatların yükselmesi olarak görüyor. Yardım bu riski şöyle anlatıyor:
“Dünyanın rastgele bir yerinde sorun olduğu vakit fiyatlar bundan etkileniyor. Zira spot LNG fiyatlarında, Hollanda’daki TTF fiyatları baz alınıyor. Çatışma durumunda bu yükselir. İkincisi de Rusya’dan aldığımız gazın fiyat formülüne bu spot fiyatların dahil edildiği tabir edildi ve bu bilgi de yalanlanmadı. Münasebetiyle spot fiyatları artarsa ve bu artış devam ederse o vakit Rusya’dan aldığımız gazın fiyatı da artar.”
Elektrik üretiminde eza olur mu?
Diğer taraftan yeni bir savaş kaygısıyla gaz fiyatlarının yükselme riskinin yanı sıra bu durumun elektrik üretimine yansıması ihtimali de bulunuyor.
Enerji ve diplomasi uzmanı Aydın Sezer, Türkiye’nin güç sorunuyla karşılaştığında gerek fiyat gerek ölçü tarafından birinci olarak sanayiciye ve elektrik üreticilerine yükü paylaştırdığını hatırlatarak, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Ya kesiyor ya da fiyatları fahiş ölçüde artırıyor. Hane halkı açısından temel risk endüstrinin çalışmaması, endüstride elektrik üreten firmaların elektriği yeteri kadar üretmemesi durumunda elektrik kesintileri. Esasen Türkiye’de elektrik fiyatlarına daima artırım yapılıyor.”
Sezer: “Rusya da Türkiye’ye bağımlı”
Enerji uzmanlarına nazaran doğal gaz konusunda Rusya ile karşılıklı bir bağımlılık kelam konusu.
Aydın Sezer
Doğal gazda Türkiye Rusya’ya bağımlı olduğu kadar Rusya’nın da Türkiye’ye bağımlı olduğuna dikkat çeken Sezer, “Zira Karadeniz’den gazın çıkışını sağlayan stratejik ülke Türkiye. TürkAkım2 projesi direkt Avrupa’ya gidiyor. Yani Rus gazını biz Kıyıköy’den teslim alıp Burgaz adasından Avrupa’ya gönderiyoruz” diyor.
Sezer’e nazaran Ruslar bu türlü bir riskle karşılaşmak istemez.
Arabuluculuk mümkün mü?
Öte yandan Rusya-Ukrayna tansiyonunda diplomatik teşebbüsler de sürerken, Türkiye geçtiğimiz günlerde arabulucu olabileceğini söz etmişti.
Erdoğan da son yaptığı açıklamada, sorunun tahlili tarafında Rus ve Ukraynalı önderlere yaptığı davete dikkat çekerek, “Elimizden gelen dayanağı vermeye hazır olduğumuzu tekrar söylüyoruz. Zelenski ve Putin’e bildirileri ilettim. Her iki ülkenin yeterli niyetimizin farkında olduğunu düşünüyorum. İki başkanı ülkemizde bir ortaya getirebiliriz” dedi.
Ancak Türkiye’nin arabuluculuk teşebbüsünü çok gerçekçi bulunmuyor. Bu eforun beyhude olduğunu söyleyen Sezer, şöyle konuşuyor:
“Ben Türkiye’nin Rusya’nın Ukrayna ile mi, yoksa ABD ve NATO ile mi sorun yaşadığının tam olarak farkında olmadığını düşünüyorum. Türkiye bir taraf ülke; Batı ülkesi ve Boğazlar’ı denetim ediyor, Karadeniz’e kıyısı var, Ukrayna’yı NATO’ya hazırlayan ülke, yani biz tarafız.”
Bu ortada herkesin ilgisinin Rusya ile Ukrayna ortasındaki gerginliğe çevrildiği bir devirde Erdoğan’ın 3 Şubat’ta Ukrayna’ya gitmesi bekleniyor. Ziyaret kapsamında iki ülke ortasında birtakım mutabakatlara imza atılması bekleniyor.
Gülsen Solaker
© Deutsche Welle Türkçe
