Danıştay’ın, Kanal İstanbul geçişi kapsamında Halkalı-Ispartakule ortasında yapılacak demiryolu çizgisinin pazarlık metodu yoluyla ihaleye verilmesini hukuka karşıt bulmasının akabinde gözler şimdiye dek “pazarlık usulü” de dahil istisnai yollarla verilen ihalelere çevrildi.
Kamu İhale Kanunu’nun 21/b bendine nazaran doğal afetler, salgın hastalıklar, can ve mal kaybı tehlikesi üzere evvelce öngörülemeyen yahut üretim tekniği açısından özellik arz eden hallerin ortaya çıkması halinde ihaleler acil bir formda pazarlık yöntemiyle yapılabiliyor.
Pazarlık yoluyla yapılan ihalelerde ihale şartlarına, kime, nasıl ihale verildiğine ait bilgiler kamuoyuyla paylaşılmıyor. İlanı yapılmayan bu ihalelerde ihale dokümanı yalnızca davet edilen şahıslara verilirken; muhtemel usulsüzlüklere karşı şikâyet başvurusu imkânı da ortadan kalkıyor.
Ali Yetenekli Başarır
DW Türkçe’ye konuşan CHP Mersin Milletvekili Ali Becerikli Başarır, “Bugüne kadar açılan birçok davada sonuç alınmadı. Ancak en son Danıştay 13. Dairesi bir karar verdi. Çabuk bir durum yoksa, sel, felaket sarsıntı yoksa, harikulâde bir hal yoksa 21/b’yi kullanamazsın dedi. Demek ki bu kararla birçok ihalenin yöntemsiz olduğu ortaya çıktı” diyor.
Türkiye’de son yıllarda şeffaflık ve rekabetten uzak biçimde yapılan kamu ihalesi sayısının arttığı görülüyor. İhalelerde pazarlık yöntemi de dahil sonlu olarak başvurulabilecek istisnai yolların kullanımı artıyor.
Yüzde 40’ı kapalı kapılar ardında
Kamu İhale Kurumu’nun resmi istatistiklerine nazaran 2021 yılında bu kapsamda yapılan ihalelerin toplam fiyatı 300 milyar 672 milyon 975 bin TL’yi buluyor. DW Türkçe’ye konuşan Milletlerarası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Oya Özarslan, bu ihalelerin yalnızca yüzde 59,83’ünün açık ihale yöntemiyle yapıldığına dikkat çekiyor. Özarslan’ın verdiği bilgiye nazaran 2021’de yapılan ihalelerin yüzde 11’i istisna, yüzde 4,39’u direkt temin, yüzde 1,55’i belirli istekliler ortasında, yüzde 23,21’inin ise pazarlık tarzı biçiminde yapıldı.
Oya Özarslan
Açık ihale metoduyla yaklaşık 180 milyar liralık ihale yapılırken, pazarlık tarzıyla yaklaşık 70 milyar, istisna kapsamında 33 milyar, direkt teminle 13 milyar, belirli istekliler ortasında 4,7 milyar TL’lik ihale gerçekleştirildi.
İhalelerin neredeyse dörtte birinin pazarlık formülüyle yapıldığını vurgulayan Özarslan, “Devlet tarafından yapılan toplam mal hizmet alımının yüzde 40’ı katiyen açık ihale sistemine uğramadan geçiyor. İstisna dediğiniz şeyler yüzde 1-2’dir, üç beştir filan. Haydi 8-10’dur. Fakat bu türlü yüzde 40 küsürüne yakın istisna yapmak aslında bu kadar bir kısmın katiyen gözlerden uzak, şeffaflıktan uzak bir biçimde yapıldığını gösteriyor bize” diye konuşuyor.
Şehir hastaneleri ihaleleri
Şeffaflık Örgütü’ne nazaran Kamu İhale Kanunu kapsamı dışında kalan ve Yap İşlet Devret ya da Kamu Özel İşbirliği kanunları çerçevesinde yapılan mega projeler de dahil edildiğinde açık ihale oranı yüzde 50’nin altına düşüyor.
Konya Kent Hastanesi
Antalya, Ordu, Şanlıurfa kent hastaneleri, BOTAŞ’ın Ambarlı doğalgaz sınırlarının güzelleştirmesi ya da Aksaray-Ulukışla demiryolu çizgisi üzere projeler son periyotta 21/b pazarlık yordamıyla verilen ihalelerden birkaçı.
Şehir hastanelerinin üretimine ait ihaleler 2019 yılına kadar Kamu Özel İşbirliği çerçevesinde yapılıp Kamu İhale Kurumu kapsamı dışında tutulurken, 2019’dan sonra bu kapsama dahil edilmişti.
Ancak Oya Özarslan, kapsam dahiline alınsa da bu ihalelerin pazarlık yoluyla şeffaflıktan uzak gerçekleştirildiğini vurguluyor.
Kamptan mobilyaya yelpaze geniş
Yaklaşık maliyetleri 4 milyar 960 milyon lirayı bulan Antalya, Ordu, Şanlıurfa hastanelerinin imal işleri, pazarlık yöntemiyle yapılan ihalelerle dev kamu ihalelerinde isimleri sıkça duyulan şirketlere gitmişti. Antalya Kent Hastanesi’nin ihalesi, 990 milyon liraya Kolin İnşaat, Pekerler Küme iştiraki Nesma Yapı iş iştirakine verildi. Ordu Kent Hastanesi İmal işi 1 milyar 188 milyon liraya Ekşioğlu İnşaat’a, Şanlıurfa 1700 yataklı Kent Hastanesi Üretim İşi ihalesi de 1 milyar 868 milyon liraya YDA İnşaat’a gitti.
Özarslan, pazarlık yordamıyla yapılan ihalelerde yelpazenin epey geniş olduğuna dikkat çekiyor.
Özarslan, “Adalet Bakanlığı mesela ofis mobilyası satın alma işi yapmış. Etraf Şehircilik Bakanlığı fotoğraf görüntü çekimi yapmış. Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an kursları öğreticiliği ihalesini yaptırmış. Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın bu Okçuluk Federasyonu kamp tertip işini yapmış. Vilayet Özel Yönetimleri, Vali Konağı, Kış Bahçesi üretimi filan üzere. Muhakkak aciliyet ile ilgisi olmayan işlerin hepsini bu pazarlık yöntemi üzerinden yapmaya çalıştıklarını görüyoruz” diyor.
İstisnaların kapsamı genişletildi
Pazarlık yordamıyla yapılan ihalelerin istismar edilen bir hale geldiğini vurgulayan Özarslan, Kamu İhale Kanunu’nda 2018’de yapılan değişikliğin bunda etken olduğu görüşünde. Kanunda son 18 yılda 200’e yakın değişiklik yapıldığını lisana getiren Özarslan, istisnaların genişletildiğini aktarıyor. Özarslan, pazarlık yöntemine ait getirilen ‘idareye yetki tanıyan, acilen yapılması gereken ya da imali gereği, teknik bilgi gerektiren’ üzere hallerin istisnaların biraz daha geniş yorumlanmasına imkân verdiğini tabir ediyor. Geçen sene prestijiyle ihale kanununda tekrar değişiklik yapılacağı, kanunun AB direktiflerine uyumlu hale getirileceğinin söz edildiğini aktaran Özarslan, “Pazarlık tarzıyla yapılan ihaleler çok tenkide, incelemeye ve itiraza tabi olduğu için de deniyor ki Kamu İhale Kurumu’nun müsaadesi gerekecek. Kamu İhale Kurumu bu halleri kendisi inceleyecekmiş ve ona nazaran müsaade verecekmiş. Bu türlü bir unsur değişikliği öngörülüyor zannederim. Bu da aslında şu ana kadar yapılan tenkitlerin yanlışsız olduğunu gösteriyor” diye konuşuyor.
2021 yılında yeni ekonomik ıslahat paketi sonrası kamu ihaleleri için sertifikasyon sistemi getirileceği, firmaların liyakat ve yetkinliklerini belirleyen kriterlerin kamuoyuyla paylaşılacağı duyurulmuştu. Fakat bununla ilgili şimdi bir adım atılmadı.
150 milyar dolarlık ihale
Dünya Bankası’nın yaptığı çalışmaya nazaran altyapı yatırımında dünyada en çok kamu ihalesi alan 10 büyük şirketin içinde Türkiye’den hükümete yakınlığı ile bilinen Limak Holding, Cengiz Holding, Kolin, Kalyon ve MNG Holding de yer alıyor. Bu şirketlerin köprü, otoyol, havaalanı, kent hastaneleri üzere projelerin ihalelerini aldığı biliniyor.
Ali Becerikli Başarır, “Beşli çete olarak isimlendirdiğimiz bu şirketler, son yıllarda kamunun en büyük belası. Bilhassa Kamu İhale Kanunu’nun 21/b hususuyla verilen ihalelerde inanılmaz bir artış var” diyor. Bu şirketlerin son yıllarda devletten almış olduğu ihale toplamının 150 milyar dolar olduğunu söyleyen Başarır, bunun Türkiye’nin bütçesini kat kat aşan bir sayı olduğunu vurguluyor.
Özarslan da iktidara yakınlığı ile bilinen ve Kamu Özel İşbirliği ile mega projelerin üretimini üstlenen şirketlerin, Kamu İhale Kurumu’ndan da pazarlık yordamıyla ihaleler aldıklarına dikkat çekiyor. Özarslan, “En son Isparta’da yaşanan elektrik kesintisinde, oradaki elektrik işletmelerinin de pazarlık tarzıyla bu şirketlere verildiği ortaya çıktı. Üretimi devam eden bu üzere 15 milyarlık 10 ihalenin 9’unun onlara verildiği belirtildi” diye konuşuyor. Kamuya maliyeti 1 milyar 133 milyon lirayı bulan ‘Erzurum Aşkale-İspir Devlet Yolu Kırık Tüneli ve İlişki Yolları’ ihalesindeki usulsüzlüğün de Sayıştay raporlarına yansıdığını hatırlatan Özarslan, raporda ihalenin, Danıştay’ın “Açık ihaleyle yapılması gerekiyor” demesine karşın, pazarlık tarzıyla düzenlendiğinin belirtildiğini aktarıyor. Erzurum Aşkale-İspir Devlet Yolu Kırık Tüneli ve İlişki Yolları ihalesi, Kalyon Holding’e bağlı RSY İnşaat’a verilmişti.
Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe
