BM Genel Şurası toplantıları için gittiği New York’tan ABD Lideri Joe Biden’la ikili bir görüşme gerçekleştiremeden dönen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, 29 Eylül’de Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’le Suriye gündemiyle bir ortaya gelmeye hazırlanıyor. New York dönüşü ABD’yle bağların düzgün gitmediğini “Gidişat pek hayra alamet değil” kelamlarıyla tabir eden Erdoğan’ın Putin’le Suriye konusunda uzlaşıp uzlaşamayacağı da İdlib’te tırmanan tansiyon nedeniyle belgisiz.
Diplomasi kulislerine nazaran Erdoğan’ın ABD’nin yansısına karşın Rusya’dan satın alınan S-400’ler konusunda geri adım atmayacakları açıklaması Soçi öncesi Putin’e gönderilen “yumuşak bir mesaj”.
Erdoğan ve Putin, Türkiye ve Suriye ortasındaki çatışmayı sonlandırmak için 5 Mart 2020’de ateşkes ve ortak devriyeler başlatarak bölgede güvenliği sağlama konusuna anlaşmıştı, fakat Şam ve Rusya’nın son periyotta İdlib’teki operasyonlarını artırması Ankara için korku verici boyutlara ulaştı. Operasyonlarda 10 Eylül’de Türk Silahlı Kuvvetleri’nin gaye alınmış ve 4 Türk askerihayatını yitirmişti. Rus hava güçlerinin Eylül ayından bu yana bölgeye 200’den fazla akında bulunduğunu belirten Türk diplomatik kaynaklar, bu ataklarda Türkiye’nin bölgedeki askeri üs ve müşahede noktalarına yakın bölgelerin amaç alındığına dikkat çekiyor.
Rusya ile Esad rejimi güçlerinin geniş çaplı bir operasyon yapma ihtimalini dikkate alan Türkiye ise bölgeye 80’e yakın askeri üs ve müşahede noktası inşa etmenin yanı sıra 10 binin üzerinde asker de konuşlandırmış durumda.
İdlib’teki gerginliğin nedeni
Türkiye ile Rusya’nın “gerginliği azaltma bölgesi” olarak ilan ettiği İdlib’te muhalif kümelerin yanı sıra başta Heyet Tahrir el-Şam (HTŞ) üzere çok sayıda radikal İslamcı küme olması ve Ankara’nın bu kümeleri hala bölgeden çıkartamamış olması Ankara ile Moskova ortasındaki İdlib sıkıntısının büyümesinde temel neden olarak görülüyor.
Soçi öncesi Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’dan da İdlib konusunda Türkiye’ye tenkit geldi. “Türkiye, İdlib’te olağan muhalifleri terörist kümelerden ayıramadı” diyen Lavrov, Ankara ile daha evvel yapılan mutabakat gereği Türkiye’nin bu türlü bir sorumluluğu olduğuna dikkat çekti.
Ortadoğu uzmanı Oytun Orhan
Ortadoğu uzmanı Oytun Orhan da görüşmenin hem Rusya’nın Ankara’ya baskıyı artırıp İdlib’e operasyon yapıp yapmayacağı hem de Ankara ile Şam’ı müzakere masasına oturmaya ne kadar zorlayacağı sorularının sorulduğu bir periyoda denk geldiğine vurgu yapıyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Orhan, “Rusya’nın, Suriye’deki rejim güçleriyle İdlib’e bir operasyon düzenlemesi ihtimali düşük lakin geniş bir operasyon yapılırsa Türkiye, geri adım atmaz, alandaki tüm askeri güçleriyle karşılık verir. Operasyonun Ankara’ya da Rusya’ya da maliyeti büyük olur. Yaşanacak mümkün askeri çatışma Suriye’deki istikrarları altüst eder” öngörüsünde bulunuyor.
Orhan’a nazaran Putin, Erdoğan’la görüşmesinde Ankara’nın İdlib’teki radikal güçleri bölgeden çıkarma sorumluluğunu bir sefer daha hatırlatacak. Orhan, “Dağlık Karabağ ya da Kırım sorunu. Rusya ne vakit Türkiye’yle görüş ayrılığı yaşasa Ankara üzerindeki baskıyı artırıyor. İdlib’te de bunu görüyoruz. Ankara, radikal güçleri bölgeden şimdi çıkaramadı ve Suriyeli Kürtlerin oluşturduğu YPG’yle ilgiyi kesmesi şartıyla ABD’ye de Suriye’de işbirliği yapabileceği konusunda bildiriler verdi. Rusya da doğal olarak baskıyı artırdı” diyor.
“İdlib’e askeri operasyon çok kanlı olur”
Suriye’de iç savaşın başladığı 2011’de Türkiye’nin Şam büyükelçisi olarak vazife yapan, Ankara-Şam alakası krize girdiğinde de merkeze çekilen Türkiye’nin son Şam büyükelçisi Ömer Önhon, Erdoğan-Putin görüşmesinin İdlib’te tansiyonun bitip bitmeyeceği konusunda “çok kritik” olduğunu düşünüyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan emekli büyükelçi Önhon, “Suriye rejimi ile Rus güçlerinin İdlib’e taarruzlar düzenlerken bölgedeki muhaliflerin sırtını Türkiye’ye dayadığı” değerlendirmesini yapıyor. İdlib’in radikal HTŞ’nin denetiminde olduğunu vurgulayan Önhon, Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın 6 yıl ortadan sonra Moskova’ya gidip Putin’le görüştüğünü ve Putin’in de Suriye’den yabancı güçlerin çıkması gerektiği iletisi verdiğine işaret ediyor.
Radikal İslamcı Heyet Tahrir el-Şam, İdlib’te Taliban’ın Afganistan’daki ilerleyişini kutlarken
Önhon, Rusya’nın İdlib’e operasyon yapması durumunda bunun sonuçlarının ağır olacağı konusunda uyarıyor:
“Rusya, İdlib’i temizlemek istediğinin bildirisini veriyor. Savaş öncesi 1 milyon nüfuslu İdlib’in nüfusu bugün 4,5 milyona dayanmış durumda. Türkiye’nin çabucak Suriye sonundaki bu bölgeye Rusya ve rejim güçleri tarafından şayet buraya bir askeri operasyon yapılırsa çok kanlı olur. İkincisi, onlarca Suriyeli Türkiye’ye yönelir. Türkiye’nin güney hududunda yeni bir sığınmacı akını görülür. Üçüncüsü, İdlib’teki silahlı güçler de Türkiye’ye yönelir. Bunların hepsi Türkiye için çok ağır sonuçlar demektir.”
“Rusya, Ankara’nın Esad’la bağ kurmasını isteyecektir”
Seçim sonuçlarını inandırıcı bulunmasa da Suriye’de Mayıs’ta yapılan seçimleri Esad’ın kazandığını ve Esad idaresinin tüm dünyaya kendini yasal kılma uğraşında olduğunu lisana getiren Önhon, “Şam’da koltuğunu koruyan Esad olmakla birlikte Suriye’de çok büyük bir muhalif küme var. Silahlı kümeler Erdoğan’la Putin’in anlaştığı üzere çatışmasızlık bölgelerinden çıkartılamadı. Bu koşullarda Suriye’nin barış ve istikrara kavuşması sıkıntı. Putin, Erdoğan’dan silahlı kümelerin bölgeden çıkartılmasını isteyeceği üzere Ankara’nın Esad’la diyalog kurmasını da isteyecektir” iddiasında bulunuyor.
Suriye’de Esad aykırısı muhalif kümeleri destekleyen Ankara’nın 9 yıldır Şam’la diplomatik teması bulunmuyor. Son periyotta istihbarat seviyesinde görüşmelerin yapıldığı Ankara-Şam sınırında diplomatik temasın kurulup kurulmayacağı konusunda Ankara’nın bilhassa Soçi görüşmesinden sonra daha net bir bildiri vermesi bekleniyor.
Ortadoğu uzmanı Oytun Orhan da Rusya’nın İdlib, mülteciler ve YPG ile birlikte tüm problemleri Şam’ın da dahil olduğu müzakere masasında çözmekten yana hal aldığını belirtiyor. Orhan, “Türkiye, direkt görüşmenin (Şam’la) yararına inanmıyor, lakin önümüzdeki süreçte Türkiye ile Suriye güvenlik güçlerinin diyaloğunun artması kaçınılmaz görünüyor” öngörüsünde bulunuyor.
Rusya uzmanı Kerim Has
“Türkiye, Rusya’dan ikinci parti S-400’leri alabilir”
Erdoğan’ın daha başbakan olmadan AKP genel lideri sıfatıyla Putin’le birinci kere 2002’de görüştüğünü, sonrasında da sayısız görüşme yaptığını hatırlatan Rusya uzmanı Kerim Has, 29 Eylül’deki Soçi görüşmesini “Erdoğan’ın masada eli en zayıf olacağı” görüşme olarak tanımlıyor. Has’a nazaran bunun nedeni, Erdoğan’ın Batı dünyasıyla “büyük kopuş” yaşaması ve Rusya’yla münasebetleri tam olarak nereye kadar götüreceğini de kamuoyuna açıklayamamış olması.
Putin’in Esad’ı Kremlin’de ağırlarken Erdoğan’la yapacağı Soçi görüşmesinin gündemini de açık ettiğini söyleyen Has, İdlib konusunun masadaki en kritik bahis olacağını düşünüyor. Has, “Rusya Kürt güçleri değil, Türkiye’nin denetimi altındaki bölgelerdeki silahlı kümeleri terörist olarak görüyor ve asıl tehdidin buradan yükseldiğini düşünüyor. Hasebiyle İdlib’te Rusya dayanaklı Suriye ordusunun operasyon başlatması kaçınılmaz. Erdoğan da Putin’den bu operasyonu ötelemesini isteyecek. Bunun karşılığında da Rusya’dan Türkiye ikinci parti S-400’leri alabilir” öngörüsünde bulunuyor.
Erdoğan’ın Putin’le baş başa görüşeceğini, heyetler ortası bir görüşme ise yapılmayacağını söyleyen Kerim Has, “Erdoğan, Putin’le rahatlıkla pazarlık yapabilmek için baş başa görüşmeyi tercih etti. Tüm diplomasiyi bir kenara bir kenara bırakıyor, kendini öne çıkarıyor lakin Türkiye’nin bilakis Şam idaresini destekleyen Putin, Ankara üzerindeki baskıyı ikili görüşmede daha da artıracaktır” diyor.
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe
