ABD Temsilciler Meclisi Lideri olarak rejimin üç numaralı ismi olan Nancy Pelosi’nin Tayvan ziyaretiyle birlikte Pekin-Washington-Taipei üçgenindeki tansiyon, askerî çatışmanın eşiğine kadar tırmandı. Almanya ise bu süreçte önemli bir ikilemlekarşı karşıya: Almanya şayet Çin’in saldırganlığına karşı net bir hal alırsa, en kıymetli ticaret ortağıyla karşı karşıya kalacak. Pekin’i eleştirmekten kaçınırsa da Alman dış siyasetinin çok övülen pahalar yönelimi, inandırıcılığını yitirecek.
Çin ile ABD ortasında tırmanan gerginliğin tümüyle dışında kalmaksa neredeyse imkânsız üzere görünüyor.
Baerbock eleştirdi, büyükelçi durumu yumuşattı
Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, geçen hafta başında alyaptığı açıklamada Tayvan’ı açıkça desteklemiş ve “Uluslararası hukukun çiğnenmesini ve büyük bir komşunun küçük komşusunu memleketler arası hukuku ihlal ederek işgal etmesini kabul etmiyoruz. Bu elbette Çin için de geçerli” demişti.
Annalena Baerbock Fotoğraf: Britta Pedersen/dpa/picture alliance
Bu açıklama üzerine başşehir Pekin’deki Almanya Büyükelçisi Patricia Flor, derhal Çin Dışişleri Bakanlığı’na çağrıldı. Flor, görüşme sonrası Twitter’da yaptığı paylaşımda “Almanya, ‘Tek Çin’ siyasetini desteklemektedir” diyerek Pekin-Berlin çizgisinde yükselen tansiyonu düşürmeye çalıştı.
Büyükelçi Flor, paylaşımında ayrıyeten “Tayvanlı yetkililerle yapılan görüş alışverişi de bu siyasetin bir parçasıdır” dedi. Büyükelçinin “Tayvan hükümeti” yerine “Tayvanlı yetkililerden” bahsetmesi ise Tek Çin siyasetinin Almanya tarafından kabul edildiğinin bir göstergesi oldu. Tayvan’ın Almanya’nın başşehrinde büyükelçilik yerine yalnızca bir “Taipei temsilciliği” bulundurması da tekrar tıpkı siyasetin bir sonucu.
Almanya’nın Tayvan ile hiçbir üst seviye teması da bulunmuyor. Devlet lideri dahil, Tayvan’ın başşehri Taipei’den hiçbir hükümet temsilcisinin Almanya’ya girişine müsaade verilmiyor. Tek Çin siyasetine bağlılık, Pekin’in öbür başkentlerle kurduğu ikili bağlantıların temel taşlarından biri. Almanya, bu çerçevede Tayvan’ı bağımsız bir devlet olarak resmen tanımıyor ve bölgeyi “Çin’in bir parçası” olarak kabul ediyor. ABD de dahil, çabucak hemen dünyadaki tüm ülkeler de birebir tavrı takınıyor.
Ayrıca Tayvan da kendini resmî olarak “Çin Cumhuriyeti” olarak isimlendiriyor. Lakin Tayvan bu tarifi isteyerek yapmıyor. Anayasada bu hususta yapacağı değişiklik, resmi bir bağımsızlık ilanı olarak kabul edilebilir. Çin’de 2005 yılında kabul edilen Ayrılıkla Uğraş Yasası, 1949 yılındaki yine birleşmeden bu yana en şiddetli protesto şovlarına neden olmuştu. Bu yasa, Tayvan’ın Çin’den ayrılarak bağımsızlık ilan etmeye kalkışması durumunda, Pekin’e askeri güç kullanma yetkisi veriyor.
Pelosi’nin ziyareti, Çin ve ABD ortasındaki Tayvan geilimini tırmandırmıştıFotoğraf: Taiwan Presidential Office/REUTERS
Dar çerçevede ağır temaslar
Tek Çin siyasetinin çizdiği dar çerçeveye karşın Almanya ve Tayvan, ağır sayılabilecek bir alaka de yürütüyor. Federal Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesinde “Tayvan ve Almanya’nın ekonomik, kültürel ve bilimsel ilgilerle birbirine bağlı, birbirleri için değerli ve yakın bedel ortakları” olduğu vurgulanıyor. Almanya, adada her ne kadar resmî olarak büyükelçilik statüsünde temsil edilmese de buradaki “Taipei Alman Enstitüsü” pratikte gayrı resmî olarak elçilik fonksiyonu görüyor.
Tayvan konusu, iktidardaki koalisyon partileri Toplumsal Demokrat Parti (SPD), Yeşiller ve Hür Demokrat Parti’nin (FDP) koalisyon mukavelesine de dahil edildi. Mukavelenin 124’üncü sayfada şu tabir yer aldı: “Tayvan Boğazı’ndaki statükonun değişmesi lakin barışçıl yollarla ve karşılıklı mutabakatla gerçekleşebilir. AB’nin de benimsediği Tek Çin siyaseti çerçevesinde, demokratik Tayvan’ın milletlerarası örgütlere uygun halde iştirakini destekliyoruz.”
Almanya, Tayvan’ın Avrupa’daki en büyük ticaret ortağı pozisyonunda. 2021 yılında karşılıklı ticaret hacmi yaklaşık 22 milyar euroya ulaştı. Bu da Tayvan’ı Almanya’nın en değerli dış ticaret ortakları ortasında 25’inci sıraya yerleştirdi.
Almanya’nın en büyük ticaret ortağı Çin
Almanya’nın bir numaralı ticaret ortağı ise Çin Halk Cumhuriyeti. Milyarlarca dolar pahasındaki bu pazarda, Tayvan ile yapılanın 12 katı kadar mal alışverişi kelam konusu. Fakat ABD ve Çin ortasında artan sistemik aksilikler ve jeostratejik rekabet göz önüne alındığında şu soru ortaya çıkıyor: Alman iş modelinin Çin ayağı, mevcut haliyle daha ne kadar sürdürülebilir?
Avrupa Birliği’nin 2019’da hazırladığı bir strateji dokümanında, Çin’in birebir anda hem ortak hem rakip hem de rakip olduğunu belirtmişti. Sistemler ortası rekabet de giderek daha fazla tartı kazanıyor.
Tayvan, çip üretiminde dünyada başı çekiyor Fotoğraf: Tao-Chuan Yeh/AFP/Getty Images
Ekonomiyi Çin’den ayrıştırma politikası
ABD’de Donald Trump’ın başbakanlığı periyodunda, ekonomik faaliyetleri Çin’den ayrıştırma/koparma manasında kullanılan “decoupling” tabiri, memleketler arası siyasi jargona girmişti.
Siyaset bilimci Josef Braml, bu bağlamda bir “ekonomik savaştan” kelam ediyor. Alman uzman, Pelosi’nin Tayvan ziyaretinin akabinde artan tansiyonla ilgili olarak da “Askerî bir çatışma olmasa bile, Washington’un ekonomiyi Çin’den ayrıştırma siyasetinden en çok Avrupa ve bilhassa de Almanya olumsuz etkilenecek” ihtarında bulunuyor.
Almanya’nın ABD’nin yanında durmaya devam edeceğini belirten Braml, “Ama Berlin bunu Washington’un bir ortağı olarak yapmalı; onun siyasi boyunduruğu altındaki bir ülke olarak değil. Şayet bunu başaramazsak, ABD ile Çin ortasındaki daha büyük bir gerginlikte, bu iki ülkenin akabinde en büyük ziyanı korkarım biz göreceğiz” biçiminde kelamlarını sürdürüyor.
