Havalar ısındı, gözler zerzevat ve meyve fiyatlarına çevrildi. Çünkü bu kış hem artan girdi maliyetleri hem de don üzere hava olayları nedeniyle tüketiciler hayli değerli fiyat etiketleri ile karşı karşıya kaldı. Nisan ayının sonuna gelindiğinde yüksek fiyatlarda bir gevşeme gözlense de tüketicilerin gözü daima daha evvel alışılan yaz etiketlerinde.
Fiyatlardaki yükseliş resmi istatistiklere de yansıdı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından mart ayına ait açıklanan yıllık tüketici enflasyonu yüzde 60,14, üretici enflasyonu ise yüzde 114,97 olarak gerçekleşti. Böylelikle kasım ayından itibaren süratle yükselen üretici fiyatları da şubat ve mart aylarında tüketici enflasyonunda kendini net biçimde hissettirmeye başladı. Önümüzdeki süreçte üretici fiyatlarındaki yükselişin bir müddet daha tüketici fiyatlarına üst istikamette tesir etmesi bekleniyor.
TÜİK datalarına nazaran yalnızca mart ayında motorinde yüzde 32,67, kömürde yüzde 23,47, kuru soğanda yüzde 20.56, otobüs biletlerinde yüzde 20, kıvırcıkta yüzde 17,51, beyaz lahanada yüzde 17,10 fiyat artışı kaydedildi. Listenin sonuna kadar bakıldığında bilhassa besin tarafında çok sayıda eserde yüzde 10’un üzerinde artış olduğu görülüyor. Ayrıyeten bu bilgi yalnızca bir evvelki aya nazaran artışını gösteriyor. Yani yıllık bazdaki toplam artış tüketici için epey yüksek.
İstanbul Ticaret Odası (İTO) tarafından açıklanan Ücretliler Geçinme İndeksi’nin mart bilgilerine nazaran ise perakendedeki fiyat artışı geçtiğimiz yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 63,25 oldu. Böylelikle 2002 yılından bu yana bu alanda en yüksek yıllık enflasyon kaydedildi.
Durum böyleyken tüketicinin gözü de havaların ısınmasıyla birlikte tarla ve seralardaki üretimin bollaşmasına çevrildi. Pekala üretim bölgelerinde ve hallerde durum ne? Tüketici yaz ucuzluğunu bu yıl hangi oranda hissedebilecek?
Meyve ve zerzevat fiyatlarında düşüş beklenmiyorFotoğraf: DW/U. Danisman
Alıştığımız üzere olmayabilir
Türkiye’nin hem meyve hem de zerzevat muhtaçlığının kıymetli bir kısmı Mersin’den karşılanıyor. Mersin Ziraat Odası Lideri Musa Yılmaz, havaların ısınması ile birlikte her yıl fiyatlarda bir düşünün yaşandığını, bu yıl da bir düşüşün gerçekleşeceğini söylüyor. Lakin Yılmaz’a nazaran artık hem meyvelerde hem de sebzelerde her yıl alıştığımız ucuz fiyat etiketlerini görmek pek mümkün değil. Yılmaz, bu yıl düşüşün sonlu olacağını ve bunun temel nedeninin artan girdi maliyetleri olduğunu belirtiyor.
Mart ayı sonuna kadar biber, patlıcan, kabak ve domates üzere eserlerin marketlerdeki kilogram fiyatı 40 lira düzeylerini görmüştü.
En kıymetli üretim ve ihracat merkezlerinden olan Antalya’da hem zerzevat üretimi hem de halcilik yapan Ali Uçak ise nisan ayının son kısımlarında fiyatlarda keskin bir düşüş yaşandığını anlatıyor. Buna nazaran Antalya’da hallerde kabak 10 liradan 3.5 liraya, domates 20 liradan 10 liraya, sivri biber ise 30 lira düzeylerinden 12 liralara geriledi. Hallerdeki fiyatlarda önümüzdeki 20 günde yüzde 30 oranında bir gerileme daha yaşanacağını tabir eden Uçak, “Mayıs ayının 15’inden sonra üretimde havaların tesirini göreceğiz. Bir bolluk olacak, bu da fiyatlara yansıyacak. Lakin girdi maliyetlerindeki artış bu düşüşü sınırlayacaktır. Zira havalar ısınınca maliyetlerin hepsi azalmıyor. İlaç, gübre üzere maliyetler hala çok yüksek” diyor.
Antalya’da sera üretiminin değerli bir kesimi olan Kumluca Ziraat Odası Lideri Hidayet Kökçe de sera kurmanın ve işletmenin maliyetine dikkat çekiyor. Yalnızca gübre, ilaç ve motorin fiyatlarındaki artışın değil birebir vakitte demir ve plastik fiyatlarındaki global artışın da tüketicinin tükettiği meyve-sebzeye tesir ettiğini aktaran Kökçe, “Artık bir sera kurmanın ve işletmenin maliyeti yüzbinlerce lirayı aşıyor. Bunu herkes yapmak istemiyor” tabirlerini kullanıyor.
Hidayet KökçeFotoğraf: Privat
Kışa nazaran ucuz, yaza nazaran pahalı
Girdi maliyetlerinin geçtiğimiz üretim periyoduna nazaran en az yüzde 300 artış gösterdiğini belirten Antalya Ticaret Borsası Meclis Üyesi Ergin Civan, şöyle devam ediyor: “İlaç, gübre, nakliye, plastik, kağıt ve personellik. Her bir girdi maliyetinde çok yüksek artışlar oldu. Havaların ısınması ve üretimin bollaşması kış fiyatlarından yavaş yavaş kurtulacağımız manasına geliyor. Haziran ayına girerken yaz üretimi çok güçlü olacak. Lakin kimse geç yazın yazılan etiketleri beklemesin. Fiyatlar kış ayına nazaran ucuz olacak fakat bu yaz geçen yaza nazaran değerli olacak. Hem girdi maliyetleri hem de üretim sürecine tesir eden iklim olayları bunun temel sebebi.”
Meyveyi don vurdu
Mart ayının ortasında Mersin bölgesinde yaşanan don olayının meyve üretimini aksattığını anlatan Mersin Ziraat Odası Lideri Musa Yılmaz, “Şeftali ve erik üzere eserlerin rekoltesinde yalnızca bu olaya bağlı olarak yüzde 80’lik bir kayıp yaşandı. Çok az bir üretim alanı kaldı. Oradan çıkacak eserler de kıymetli olacaktır. Ayrıyeten narenciye eserleri de bu dondan etkilendi ve kurudu. Çiftçiler o ağaçları bakıma almak zorunda. Bunun budaması ve beklemesi derken 2 yıl demek. Çiftçi 2 yıl masraf yapıp eser alamayacak. Hepsi üreticiyi zorluyor” dedi.
Mersin’den Ankara’ya 25 bin lira
Domates, biber, salatalık ve kabak üzere eserlerin de son yıllarda Mersin bölgesinde giderek daha fazla üretilmeye başlandığını söyleyen Yılmaz, “Buradan Türkiye’ye kıymetli bir üretim gerçekleşiyor fakat bu üretimi sürdürmek sıkıntı. Mersin’den yola çıkan zerzevat yüklü bir kamyon Ankara’ya 20-25 bin lira yakıt masrafı ile ulaşıyor. Bu çok büyük bir masraf kalemi” diyor.
Nakliyenin yanında hallerde de üretilen eserin üzerine ek maliyetler bindiğini belirten Ali Uçak da şunları söylüyor: “Girdi maliyetleri yüksek. Siz bir eseri bugün satmıyorum diyemezsiniz. Eser o gün para etmese toplayıp satmak zorundasınız. Toplamazsanız anında çürür. Ya da eseri halde tutamazsınız. Her şey günlük olarak işliyor. Onun üzerine işçiliğini, paketlemesini ve nakliyesini de koyun. Üretici ziyan edip etmediğini dönem sonunda yapacağı hesaba kadar görmüyor.”
Türkiye’de bir semt pazarıFotoğraf: DW/U. Danisman
Bu yıl havaların soğuk gitmesinin üretici için olumsuz olduğunu tabir eden Akdeniz Yaş Meyve Zerzevat İhracatçıları Birliği Lideri Nejdat Sin de haziran başında fiyatların önemli oranda azalacağını fakat geçen yılki düzeyleri görmenin girdi maliyetleri nedeniyle güç olacağını belirtiyor. Üretimdeki artışın iç pazar kadar ihracat için de değerli olduğunun altını çizen Sin, “Ürünlerin bolluğu ve kalitesi yalnızca ihracat için değerli değil. Bu iç pazar için de epey kritik. Antalya bölgesi artık hem iç pazar için hem de ihracat için epey kaliteli eserler üretebiliyor. Burada bir planlamanın da gerçek olması gerek. İstikrar çok önemli” diyor.
Üreticiler genel olarak girdi maliyetlerinde artışın beklenen büyük yaz ucuzluğunu engellediğinin altını çiziyor. Fakat fiyatların geçen aylara nazaran yani kış etiketlerine nazaran çok daha düşük olacağını söylüyorlar. Ayrıyeten üreticiler, üretim bölgelerinden tüketim bölgelerine gelen eserlerin ortada çok sayıda masrafı üzerine aldığını bunun da tüketiciye yansıdığını belirtiyor.
Her durakta bir maliyet
Buna nazaran, tarlada gübre, ilaç, ısıtma, sulama ve personellik maliyetlerini üzerine alan eser daha sonra üretim bölgesindeki hale gidiyor. Antalya ve Mersin üzere üretim bölgelerinde hallerde eserler elleçleniyor. Burada da çeşitli kurul ve masrafları üzerine alıyor. Daha sonra en büyük girdi kalemi Antalya ve Mersin üzere üretici bölgelerinden İstanbul ve Ankara üzere büyük kentlere ulaşırken nakliyeyi üzerine alıyor. Burada artan otoyol fiyatları ve motorin değerli bir yük oluşturuyor. İstanbul üzere kentlerdeki tüketici hallerine gelen bir eser burada da kamyonlardan indiriliyor. Eser yeniden çeşitli kurullar ve personellik maliyetlerini üzerine alıyor. Son olarak tüketici halinden marketlere ve pazarlara seyahat sırasında bir nakliye fiyatını daha üzerine alıyor. Eser tezgâha satıcının kâr marjı ve vergiler eklenerek konuyor. Böylelikle üreticiden 4-5 liraya çıkan bir eser bu seyahat sırasında bazen 15 bazen 20 lirayı aşarak tüketicinin karşısına çıkabiliyor. Ayrıyeten eserin yolda ve hallerde uğradığı fire de tüketiciye yansıtılıyor. Bu oran birtakım eserlerde yüzde 5 birtakım eserlerde yüzde 25 düzeyinde gerçekleşiyor.
