Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz indirimi kararını adım adım uygulayan Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Eylül ayındaki 1 puanlık indirimin akabinde, Ekim ayında da 2 puanlık indirime imza attı. Beklentilerin çok üstünde gelen faiz indirimi, döviz kurlarını zıplattı. Türk Lirası, Euro ve ABD Doları karşısında tarihinin en düşük düzeyine geriledi. Ekonomistlere nazaran, Türk Lirası’nda yaşanan paha kaybı, geniş halk kısımları için hayat pahalılığı ve geçim kahrının artması manasına geliyor. Bu bağlamda TL’deki paha kaybının önümüzdeki aylarda da devam edeceği öngörülüyor.
TCMB Para Siyaseti Heyeti (PPK), 21 Ekim’de gerçekleştirdiği toplantıda siyaset faizini yüzde 18’den yüzde 16’ya çekti. Böylece Eylül ayında yapılan 1 puanlık indirimle birlikte, son 2 ayda faizler 3 puan düşürülmüş oldu. Piyasanın beklentisi ise faizin Ekim ayında 50 baz puan indirilmesi istikametindeydi.
“Sınırlı” vurgusu ile indirime devam
Faiz kararına ait Merkez Bankası’ndan yapılan açıklamada, faiz indirimlerinin “sınırlı” da olsa yıl sonuna kadar devam edebileceği bildirisi verildi. Merkez Bankası’nın karar metninde, enflasyonda son periyotta gözlenen yükselişte; besin ve başta güç olmak üzere ithalat fiyatlarındaki artışlar ile tedarik süreçlerindeki aksaklıklar üzere arz taraflı ögeler, yönetilen/yönlendirilen fiyatlardaki artışlar ve açılmaya bağlı talep gelişmelerinin tesirli olduğu vurgulandı. Bununla birlikte, arz istikametli arızi ögelerden kaynaklı olarak siyaset faizinde yapılan aşağı istikametli düzeltme için yıl sonuna kadar sonlu bir alan kaldığı da Merkez Bankası tarafından değerlendirildi.
Kurlarda rekor üstüne rekor
Piyasalarda şaşkınlıkla karşılanan son faiz indirimi kararı, son haftalarda yükseliş eğiliminde olan döviz kurlarında tarihi düzeylerin görülmesine neden oldu. Türk Lirası, Dolar karşısında 9,60 düzeyini aşarak tarihinin en düşük bedelini gördü. Euro kuru da birinci kere 11 TL’nin üzerine çıkarak rekor kırdı. Türk Lirası’ndaki kıymet kaybının, başta güç olmak üzere ithalat kalemlerinde yeni artırımların kapısını aralayacağı öngörülüyor. Ekonomistlere nazaran, önümüzdeki devirde de Türk Lirası tarihi kıymet kayıpları yaşamaya devam edecek.
“Merkez, asli misyonundan vazgeçmiş üzere gözüküyor”
Merkez Bankası’nın tüm dünyada yükselen enflasyona karşı başlatılan faiz artırımlarının tam aksisi bir yol izlediğini lisana getiren Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin, bu durumun Merkez Bankası’nın maddelerle belirlenmiş asli vazifesine alışılmamış olduğuna dikkat çekiyor.
Prof. Ceyhun Elgin
“TCMB’nin asli vazifesi fiyat istikrarını sağlamaktır. Ancak PPK kararında bunun öncelikli görülmediğini anlıyoruz” diyen Prof. Elgin, TL’deki bedel kayıplarının da süreceğini söyleyerek, şunları lisana getiriyor: “Türk Lirası’nın majör para ünitelerine karşı, Euro’dur Dolar’dır, paha kaybını sürdüreceğini düşünüyorum açıkçası kısa vadede. Zira Merkez Bankası’nın kararlarında, yani para siyasetini yöneten ve döviz kurunun belirleyicisi olan Merkez Bankası kararlarında bir rasyonellik, bir stratejik maksat, bir öngörülebilirlik gözükmüyor.”
TL, 2021’de en çok paha kaybeden para ünitesi oldu
Türk Lirası, 2021 yılında gelişmekte olan para üniteleri içerisinde en çok bedel kaybeden ulusal para ünitesi oldu. TL’deki kıymet kaybı yüzde 20’yi bulurken, sadece son bir aylık süreçte Dolar karşısında yaşanan kayıp yüzde 13’ü geçti. Uzmanlara nazaran, Türk Lirası’nın tarihte görülmedik halde paha kaybetmesine iktisat idaresinin yanlış siyasetleri neden oldu.
Türkiye iktisadının siyasi baskılardan arındırılamayan bir Merkez Bankası ile karşı karşıya olduğunu savunan Yeditepe Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ulusoy, “Siyasi baskılarla faizin enflasyonun 4 puan altına düşürülmesi tabiri caizse iktisattan bir gram anlamamaktır” görüşünü lisana getiriyor. TL’nin yeninden paha kazanması ve enflasyonun düşmesi önündeki en büyük pürüzün mevcut iktisat siyasetleri olduğunu söyleyen Prof. Ulusoy, “Türk Lirası’ndaki paha kaybını durdurmak, bu iktisat idaresi ile, bu ekonomik mantıkla imkansız. Zira zati bir siyaset yok ortada. Yani ne bir maliye siyaseti, ne bir para siyaseti, ne de bir sanayi siyaseti ortada yok” diye konuşuyor.
Türkiye, enflasyonda dünya 2.’si
Türkiye’de bilhassa fiyatlı ve dar gelirli kesitlerin kaygılı düşü olan enflasyon, resmi datalara nazaran son 1 yılda neredeyse ikiye katlanmış durumda. Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK’in bilgilerine nazaran, Eylül 2020’de yüzde 11,75 olan tüketici enflasyonu, Eylül 2021’de yüzde 20’ye dayanırken, tıpkı devirde üretici enflasyonu ise yüzde 14’lerden yüzde 44 düzeyine kadar çıktı. Türkiye iktisadı bu yüksek enflasyon ile, tüm dünyada Arjantin’den sonra ikinci sırada yer alıyor. Yüksek enflasyonda Türkiye’yi Brezilya, Rusya ve Meksika takip ediyor.
Peki hükümet, muhtemel erken seçim öncesinde ekonomiyi canlandırmayı mı amaçlıyor?
Prof. Dr. Ceyhun Elgin’a nazaran, hükümetin önceliği enflasyonu düşürmek değil, kredi büyümesi yoluyla tüketime sürat vermek. Bundan sonraki süreçte yeni bir kredi dalgası beklenmesi gerektiğini lisana getiren Elgin, “Yani iktisadın canlandırılması, kredi hacminin büyümesi, kredi ile gerçek kesimin, bilhassa konut bölümünün dönmesi hedefleniyor. Tahminen de seçimlerin de yaklaştığı beklentisiyle ekonomiyi canlandırma hedefi güdüldüğünü görüyoruz” değerlendirmesinde bulunuyor.
“İnşaat dalını çöküşe sürükleyebilir”
Merkez Bankası’nın asli misyonu olan enflasyonla uğraş yerine iktisattaki büyümeye odaklanması, gerek piyasalarda gerekse muhalefet kanadında önemli tenkitlere neden oluyor.
Prof. Veysel Ulusoy
Prof. Dr. Veysel Ulusoy’a nazaran, atılan adımlar ülke iktisadında daha derin yaralar açabilir. Mevcut faiz indirimlerinin ne yatırımları artıracağını ne de enflasyonu düşüreceğini tabir ede Ulusoy, şu ihtarda bulunuyor: “Bu siyasetlerin ne iktisada ne de iktisadın başka değişkenlerine, örneğin verimliliğe en ufak bir katkısı olacaktır. Olmadığı üzere, aslında büsbütün inanılmaz bir halde dolambaçlı bir teknikle çok iştahlandırılmak, çok artırılmak istenen inşaat bölümünü tahminen de batacak hale getirecek mekanizmayı yaratmak durumunda kalacaktır.”
Uluslararası kurumlardan revizyon
Merkez Bankası’nın faiz indirimi kararı sonrasında, Memleketler arası kurumlar Türkiye’ye ait beklentilerinde değişikliğe gitti. JP Morgan 2021 yıl enflasyon beklentisini yüzde 16,7’den yüzde 19,9’a çıkarırken, Barclays 2021 yıl sonu dolar/TL kestirimini 9,70 olarak revize etti. Unicredit ise, yıl sonu dolar/TL varsayımını 9,3’ten 10,5’e yükseltti. Banka 2021 sonunda siyaset faizinin yüzde 14’e inmesini beklediğini açıkladı.
Aram Ekin Duran
© Deutsche Welle Türkçe
