Türkiye ile Libya ortasında geçtiğimiz günlerde imzalanan hidrokarbon mutabakatının yankıları devam ederken iki ülkenin birlikte Ataköy Escort tartışmalı bölgelerde gaz arama çalışmalarına başlamasının Doğu Akdeniz de aslında mevcut olan gerginliği daha da tırmandırabileceği belirtiliyor
Türkiye’den Libya’ya hafta başında giden üst seviye ve kalabalık bir heyetin ziyareti kapsamında Ataköy Escort Bayan Türkiye ile Libya Ulusal Birlik Hükümeti ortasında hidrokarbonlar alanında karada ve denizde ikili bilimsel teknik teknolojik türel idari ve ticari işbirliğinin geliştirilmesini öngören bir mutabakat zaptı imzalandı
Uzmanlara nazaran bu Escort Ataköy zapt ile 2019 Kasım ayında Ankara ile Trablus ortasında imzalanan ve o devirde de çok reaksiyon çeken deniz yetki hudutlarının belirlenmesine ait muahede artık uygulama etabına girmiş oldu
Yunanistan ile Mısır Türkiye ile Libya ortasındaki 2019 muahedesini etkisiz kılma uğraşları çerçevesinde 2020 yılında deniz yetki alanlarını sonlandırma anlaşması imzalamış ve Türkiye Libya mutabakatının geçersiz olduğunu tez etmişti
Atina ve Kahire den Libya ile son imzalanan mutabakat zaptına da reaksiyon geldi Yunanistan Dışişleri Bakanlığı Yunanistan bölgede egemenlik haklarına sahip Bu hakları milletlerarası deniz hukukuna tam hürmet çerçevesinde tüm yasal yollarla savunmayı amaçlıyoruz derken Türkiye’den yapılan açıklamada ise iki hâkim devlet ortasında işbirliğine yönelik bir muahedeye üçüncü ülkeler yahut tarafların itiraz etmesinin milletlerarası hukuka muhalif olduğu kaydedildi
Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Dibeybe ve Erdoğan 12 Nisan 2021 Fotoğraf Adem Altan AFP
Mutabakatın kıymeti ne
Ukrayna savaşı ve ortaya çıkan güç krizi ile birlikte ehemmiyeti artan Doğu Akdeniz deki hidrokarbon kaynakları gerek denize kıyısı olan ülkeler gerekse güç gereksinimindeki üçüncü taraflar ortasındaki güç gayretini de artırmış durumda
Kadir Has Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Öğretim Üyesi Doç Dr Salih Bıçakçı Libya ile imzalanan 2019 muahedesinin deniz alanının kullanımı üzerine olduğunu lakin bu kullanımın ne olduğunun o periyotta çok netleştirilmediğini belirterek Pazartesi imzalanan mutabakat ile bu netleştirmenin hidrokarbonlar olarak yapıldığını belirtiyor
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu nun yaptığı Biraz evvel imzaladığımız hidrokarbon mutabakatı hem karada hem denizde ve yetki alanlarımızda kazan kazan anlayışıyla Türk ile Libya firmalarının birlikte araştırma sondaj üzere iş birliğine gitmesini hedefliyor kelamlarına atıfta bulunan uzmanlara nazaran mutabakat ile iki ülke gerek denizde gerekse karada artık birlikte sondaj çalışmaları yapabilir
Öte yandan Doğu Akdeniz de hidrokarbon kaynakları ile ilgili son yıllardaki tartışmalar ve uğraşın İsrail’in çıkardığı gazın ve Mısır’ın gazının pazarlara nasıl taşınacağı sıkıntısı ile başlayan bir süreç olduğunu hatırlatan Bıçakçı İsrail in Türkiye ile bağlarının kötüleştiği devirde alternatif arayışlara girdiğini ve bu işbirliğini Yunanistan ve Kıbrıs la kurduğunu belirtiyor
İsrail Kıbrıs Rum İdaresi ve Yunanistan Doğu Akdeniz’de keşfedilen gazın Avrupa’ya taşınması için ABD’nin dayanağıyla Türkiye’yi devre dışı bırakan EastMed Boru Çizgisi Projesi’ni ortaya atmış lakin Washington dayanağını sonradan çekmişti
Bu durumu Güç dönüştürücülerinden bir tanesi çekilince bir alan boşaldı kelamlarıyla özetleyen Bıçakçı şu anda münasebetlerin olağanlaşmasına ve karşılıklı ziyaretlere karşın İsrail tarafının hala Türkiye ile güç işbirliği için yoğurdu üfleyerek yeme niyetinde olduğuna işaret ediyor
Abdülhamid Han sondaj gemisiFotoğraf Mustafa Unal Uysal AA picture alliance
Mutabakat gerginliği tırmandırır mı
Peki bu son mutabakat Türkiye ile Yunanistan ortasında zati gergin olan bağlantıları daha da tırmandırır mı
Libya Masası isimli fikir kuruluşunun lideri Mohamed Eljarh Türkiye’nin bu son teşebbüsünü hem Libya daki barış ve istikrarı tehdit eden hem de daha geniş olarak Doğu Akdeniz de gerginliği tırmandıracak bir faktör olarak görüyor
Eljarh mutabakatla ilgili olarak ayrıyeten Türkiye Doğu Akdeniz’deki stratejik çıkarlarını güçlendirmek için hesaplanmış riskler alabildiğini ve Libya’daki pozisyonunu güçlendirdiğini bir defa daha kanıtladı Bu yaklaşım AB ve üye devletlerin riskten kaçınma stratejisiyle taban tabana zıt yorumu yapıyor
Dış Siyaset ve Güç Uzmanı Aydın Sezer ise durumun gidişatının biraz da arama ve sondaj çalışmalarının yapılacağı alanlara nazaran değişebileceğini belirtiyor Sezer şöyle konuşuyor
Bu alanlar şayet Libya’nın karasularının içerisinde ise buna kimsenin itiraz etmemesi gerekiyor Zira Libya egemenlik alanında istediği ülkeyle iş birliği yapabilir Ancak şayet bu faaliyetler tartışmalı alanlarda yapılacak olursa o vakit iş değişebilir ve o vakit önemli bir sorun çıkabilir
Libya nın kıta sahanlığının bir kısmı 2020’de imzalanan Yunanistan Mısır muahedesi mucibince Yunan tarafında kalan bölge ile çakışıyor
Bu ortada Türkiye ile Yunanistan ortasındaki sıkıntıların alevlenmesinde öbür etkenlerin yanı sıra iki ülkede seçimlerin yaklaşmasının değerli olduğu da düşünülüyor
Bıçakçı seçime yaklaşırken gerginliği tırmandırmanın siyasetçilerin işine yarayabileceğine işaret ederek şu yorumu yapıyor
Son bir yıla girdik Sprint atanlarda da son dört yüz metre çok değerli olduğu üzere şu anda halkı mobilize edecek bir şey aranıyor Petrol öyküsü de bizim 100 yıllık öykümüz ‘Petrol bulduk çıkarıyoruz’ denmesi heyecan yaratabilir çıkmazsa da oradan oluşabilecek çatışma da insanları heyecanlandırabilir
Fotoğraf Buntenkov Aleksey Zoonar picture alliance
Trablus un mutabakat için yetkisi var mı
Bu ortada mutabakatın imzalandığı Libya hükümetinin buna yetkisinin olup olmadığı ya da meşruiyeti de çok tartışılan bir diğer husus
Libya da hala iki kesimli bir siyasi atmosfer kelam konusu Muammer Kaddafi’nin devrilmesinin akabinde iç savaşa sahne olan ülkede 23 Ekim 2020’de ateşkes imzalanmıştı 2021 yılı sonunda yapılması planlanan seçimlere kadar Ulusal Birlik Hükümeti başbakanlığına Trablus ta Abdülhamid Dibeybe getirilmiş lakin seçimler gerçekleştirilememişti Bu nedenle Bingazi’deki rejim de Fethi Başağa’yı kendi başbakanları olarak atamıştı
Yunanistan ve Mısır Türkiye’nin mutabakatı imzaladığı Trablus merkezli hükümetin rastgele bir milletlerarası mutabakat ya da mutabakat muhtırası imzalama yetkisine sahip olmadığını savunuyor Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias ın da bu Pazar günü Kahire’ye giderek son gelişmeyi Mısırlı mevkidaşı ile ele alması bekleniyor
ABD de mevzuya ait yaptığı açıklamada Libya Siyasi Diyalog Forumu’nun Libya Ulusal Birlik Hükümeti’ne ülkenin dış münasebetlerine müdahale ya da uzun vadeli yükümlülükler doğuracak yeni mukaveleler imzalamama yükümlülüğü getirdiğini belirtti
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Mohamed Eljarh da mutabakatın imzalandığı Libya Ulusal Birlik Hükümeti’nin yetkisinin Libya Siyasi Diyalog Forumu’nun yol haritasında belirtildiği üzere Haziran ayında sona erdiğini söylüyor
Eljarh Libya’yı seçimlere götürmeyi amaçlayan Libya Siyasi Diyalog Forumu toplantılarının belirlediği yol haritasının altıncı hususunun onuncu fıkrasında hazırlık basamağında yürütme makamı Libya devletinin dış münasebetlerinin istikrarına ziyan verici yahut devlete uzun vadeli yükümlülükler getiren yeni yahut eski mutabakatlarla ilgili kararlar almayacaktır ibaresinin yer aldığına da dikkat çekiyor
Birleşmiş Milletler himayesinde Cenevre’de imzalanan muahede ile uzlaşılan geçiş sürecine ait yol haritasının müddeti 21 Haziran 2022’de dolmuş ve bu da Libya’da Ulusal Birlik Hükumetinin meşruiyeti gündeme getirmişti
Aydın Sezer de Türkiye’nin bu mutabakata kadar taraflar ortasında izafî olarak tarafsız bir profil çizdiğini fakat son imza ile bu çizginin bozulduğunu belirtiyor Dibeybe ile ilgili şu anda bir legallik tartışmasının sürdüğünü ve ardında itimat oyu bulunmadığını söyleyen Sezer imzalanan son mutabakattan Dibeybe’nin kendi bakanlarından kimilerinin bile haberi olmadığını ve bunun da eleştirildiğini kaydediyor
Sezer mutabakatı Türkiye’nin genel olarak son periyotta attığı adımlarla büsbütün çelişen ve tek kalemde Mısır’ı Birleşik Arap Emirlikleri’ni ve Libya daki başka hükümetin başbakanı Fethi Başağı’yı ve Rusya’yı karşısına alacağı bir süreç kelamlarıyla de yorumluyor
