Rusya’nın Ukrayna’daki işgali devam ederken, ABD başta olmak üzere Batı ülkelerinin çeşitli alanlarda Rusya’ya uyguladığı yaptırımlarda giderek ağırlaşıyor.
Türkiye ise işgalin başlamasının akabinde Rusya’ya uygulanan yaptırımlara katılmayacağını açıklamıştı. Bu istikametteki bir bildiri en son Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’ın CNN’e verdiği demeç ile geldi.
Kalın, “Şu anda Rusya’ya yaptırımlar uygulamayı düşünmüyoruz. Zira itimat kanalını açık tutmak istiyoruz. Ruslarla irtibat sınırlarını açık tutmak istiyoruz. Ve alışılmış ki ekonomimizin etkilenmesini istemiyoruz” diye konuştu.
Ankara, Rusya 2014’te Kırım’ı ilhak ettiğinde de AB ülkeleri ve ABD tarafından uygulanan yaptırımlara katılmamıştı. Artık ise 2014’e kıyasla çok daha ağırlaştırılan bu yaptırımlara Türkiye’nin bir noktada katılmak zorunda kalıp kalmayacağı ve Batı ülkelerinin bu mevzuyu bir baskı ögesi olarak kullanıp kullanmayacağı üzere çeşitli sorular mevcut.
Ünlühisarcıklı: Türkiye için şu an sorumluluk yok
Ankara, ilkesel olarak yaptırımların sorunu çözmeyeceğini düşünüyor ve daha evvel öbür örneklerde de olduğu üzere genelde öteki ülkelerin aldığı yaptırım kararlarına uymak üzere bir siyaset takip etmiyor.
Alman Marshall Fonu Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, şu ana kadar esasen ortada Türkiye’nin uyması gereken bir yaptırım bulunmadığını söyleyerek şu saptamada bulunuyor:
“Çünkü gerek ABD gerekse AB’nin gerekse üçüncü ülkelerin empoze ettiği yaptırımlar; direkt yaptırımlar. Yani üçüncü ülkeler nezdinde bir sorumluluk yaratmayan yaptırımlar. Hasebiyle Türkiye’den beklenen şey aslında Türkiye’nin bu ülkelerin yaptırımlarına uyması değil, kendi yaptırımlarını uygulaması.”
Türkiye’nin ise Rusya’ya özel bir yaptırım uygulayacağı tarafında rastgele bir işaret yok. Türkiye, Ukrayna ile alakalarının devamlılığının ve savunma sanayi alanında verdiği dayanağın yaptırımlara kıyasla daha değerli olduğu görüşünde.
Emekli Büyükelçi Oğuz Demiralp’e nazaran de Türkiye için yaptırımlara uyup uymama sıkıntısından daha kıymetli bahis, yanı başında sıcak bir savaş durumunun olması.
Demiralp, Türkiye’nin yaptırımlara uyup uymamasının Ukrayna savaşı açısından ikincil bir sorun olduğunu, hatta Türkiye’nin yaptırımlara uyması açısından da bir gereksinim da bulunmadığını belirterek, “Kaldı ki o denli bir üniversal, herkes yaptırımlara uysun diye alınmış bir NATO ya da BM kararı da yok. Türkiye için değerli olan, iki Karadeniz ülkesi ortasında kendi bölgesinde ortaya çıkan bir çatışma” diyor.
Türkiye-Rusya münasebetleri yaptırıma müsaade verir mi?
Türkiye’nin diğer ülkelerden bağımsız olarak Rusya üstünde kendisinin yaptırım uygulayabilme seçeneği de Rusya ile olan ilgilerinin her alanda çok iç içe geçmiş olması nedeniyle şu an için güç görünüyor.
Özgür Ünlühisarcıklı
Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin Rusya üstünde yaptırım uygulamamak için beş sebebi bulunduğunu belirterek, bunları şöyle sıralıyor:
“Ekonomik yaptırımların tesirli olduğunun düşünülmemesi ve Türk dış siyasetinin yaptırımlara ilkesel olarak sıcak bakmaması, geçmişte Türkiye’nin uymak zorunda kaldığı birtakım yaptırımların Türk iktisadını makus etkilemesi, yaptırım kararı alan ülkelerin bunu tek taraflı yapması ve Türkiye’ye danışılmaması, Türkiye’nin hala kimi ülkelerin açık ya da örtülü yaptırımları altında olması ve yaptırımlara karşı Rusya’nın alacağı karşı önlemler.”
Türkiye’nin 2015 yılında kendi hava alanında bir Rus jetini düşürdüğü vakit Rusya’nın izlediği tavrı hatırlatan Ünlühisarcıklı, “Türkiye Rusya’ya yaptırım uygularsa Rusya’nın da eli armut toplamaz. Türkiye iktisadı şu anda bulunduğu durum itibariyle daha fazla risk alma lüksü olan bir ülke üzere görünmüyor” diyor.
Türkiye’nin şu anda Rusya ile güçten turizme çeşitli alanlarda kimi uzmanlarca bağımlılık olarak nitelendirilen alakaları bulunuyor.
Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin Rusya’ya yaptırım uygulaması durumunda Putin’in de 2015’tekine benzeri önlemleri yine devreye sokabileceğini söyleyerek, ayçiçek yağı gemileri haberlerine atıfta bulunuyor. Ünlühisarcıklı, “Eskiden Türkiye’nin Rusya’ya yalnızca güç bağımlılığı olduğunu ve turizm açısından belirli bir bağımlılığı olduğunu düşünürdük lakin aşikâr ki ayçiçek yağı açısından da bağımlılığımız varmış” yorumu yapıyor.
Türkiye’nin şu anda meşakkatler yaşayan iktisadının durumu 2023 Haziran ayı olarak planlanan seçimin sonuçları için en belirleyici etkenlerden biri olarak gösteriliyor.
Demiralp: Batı’ya yaklaşmak için fırsat
Dış siyaset uzmanlarına nazaran Batı’nın uyguladığı yaptırımlar için Türkiye üzerinde şu anda çok ağır bir baskı bulunmuyor. Fakat savaşın çok uzaması durumunda bu baskının artabileceği belirtiliyor.
Öte yandan Türkiye yaptırımlara uymasa da Batı ile bağlantılarını bu savaşın tesiriyle düzeltme yoluna girebilir.
Büyükelçi Demiralp, buna örnek olarak 1856’daki Kırım savaşını örnek gösteriyor ve Ukrayna savaşının Türkiye’nin Batı’ya yaklaşması açısından bir fırsat olabileceğini belirtiyor.
“Türkiye yaptırımlara uymayabilir lakin Batı ile birlikte hareket ettiğini her vakit belirli etmelidir. Bizim yerimiz Batı’dır. NATO’nun genel tutumunu, Batı’nın genel saldırganlığa karşı halini desteklemeliyiz” diyen Demiralp, demokrasi ve insan hakları alanlarında atılacak adımların Türkiye’nin imajının onarımı için faydalı olacağını vurguluyor.
Ünlühisarcıklı da Türkiye için “hiçbir şey yapmıyor” demenin de yanlışsız olmadığını ve Ukrayna ile sürdürülen bağların kıymetli olduğunu belirterek şunları kaydediyor:
“Siyaseten aslında bir istikrar siyaseti yok. Türkiye bu çatışmada Ukrayna’dan yana taraf. Bunu Türk yetkililer tekraren söylediler. İstikrar sözünü tahminen şöyle kullanabiliriz; Türkiye Rusya’ya gösterdiği yansıyı istikrarlı bir yere oturtuyor. Ve aslında takdir de topluyor.”
Ancak hem alandaki sıcak savaşın ve hem de yaptırımlara dayalı ekonomik savaşın daha uzaması ihtimali Ankara’yı zorlayabilir ve üstündeki baskı artabilir.
Ünlühisarcıklı, “Türkiye’nin Rusya’ya olan bağımlılığını ve Rusya kaynaklı kırılganlığını vakit içinde azaltıp kendisini ayrıştırması lehine olacaktır” diyor.
Gülsen Solaker
© Deutsche Welle Türkçe
