Yunanistan’ı milletlerarası hukuku ihlal edip Doğu Ege adalarını silahlandırmakla suçlayan Türkiye’nin bu hafta hem Atina hem de Washington’a nota vermesiyle Ege’deki tansiyon yeni bir boyuta taşındı.
Gerilim kamuoyunda da yankı uyandırdı. Türk basınında “Yunanistan ateşle oynuyor!”, “Yunan savaş istiyor! Taaruz hazırlığı var”, “Silahlandırılan adalar Türkiye’ye iade edilmeli” ve “Türkiye adaları ablukaya almalı” başlıklarıyla yayımlanan haberler dikkat çekti.
Türkiye’nin Yunanistan’a karşı ihtarlarının dozunu giderek artırması, medyaya konuşan uzmanların ise Yunan adalarının ablukaya alınması, bir adaya çıkarma yapılması, askeri operasyon üzere seçeneklerden kelam etmeye başlaması, bölgede sıcak bir çatışma yaşanması tasasını artırıyor.
Peki sahiden bu türlü bir tehlike var mı? Atina Lozan’ı ihlal ediyor mu? Erdoğan’ın sert bildirilerinin adresi aslında neresi?
Prof. Dr. Pazarcı: Ağır silahlar bulundurulamaz
Konuyla ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan memleketler arası hukuk uzmanı Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı, Yunanistan’ın Midilli ve Sisam adalarına silah sevkiyatı yaptığı imgelere işeret ederek Yunanistan’ın Lozan Antlaşması uyarınca bu adalarda ağır silahlar bulunduramayacağına dikkat çekti. Geçmişte Türkiye ile Yunanistan ortasında Ege adaları konusunda yapılan müzakerelere katılmış olan Pazarcı, Doğu Ege adalarında kamu güvenliğini sağlamak için 3 bin 500 kişilik küçük bir güvenlik kuvvetinin misyon yapabileceğini, bu kuvvetin de lakin hafif silahlar bulundurabileceğini söyledi.
Washington ile Yunanistan ortasında son yıllarda inşa edilen stratejik partnerlik kapsamında ABD, Yunanistan’a sağladığı askeri dayanağı güçlendirdi.Fotoğraf: Sakis Mitrolidis/AFP
“Lozan Antlaşması kararları çerçevesinde adalarda, şartlar ne olursa olsun, tank, top, zırhlı araç üzere ağır kullanımlı silahların bulundurulması kelam konusu olamaz. Yunanistan’ın bunu yapması milletlerarası hukuka aykırıdır” diyen Pazarcı, ABD idaresinin tavrını da eleştirdi. Pazarcı, “Üç ülke de NATO üyesi ve ABD’nin Yunanistan’ın bunu yapmasına alan tanıyan yaklaşımı ya da ettiyse de müsade etmesi büsbütün yanlış ve milletlerarası hukuka da ters bir hareket” görüşünü lisana getirdi.
Türkiye-Yunanistan uyuşmazlıkları konusunda en tecrübeli isimlerden biri olan Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı’ya nazaran, yaşanmakta olan krizde yapılması gereken diplomatik teşebbüsleri daha fazla ağırlaştırmak. BM Antlaşması’nın 33’üncü unsurunun uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesini öngördüğünü vurgulayan Pazarcı, değerlendirmesini şöyle sürdürdü:
“Diplomatik yollardan hukuksal yollara, farklı seçenekler sıralanıyor, tarafların öngörmesi halinde de daha diğer yolları tercih edebilecekleri belirtiliyor. Olmazsa silaha başvurulabilir demek memleketler arası hukuk açısından çok yanlışsız bir şey değil. Milletlerarası hukuk lakin legal savunma durumu kelam konusu olduğunda silaha, kuvvete başvurulmasını kabul ediyor. Bunun Ege tansiyon bağlamında ne seviyede bu değerlendirmeye girip girmeyeceğini ise tahminen vakit gösterir.”
Yunanistan, tansiyon konusunda Türkiye’yi suçluyor
Yunan hükümeti Ankara’nın suçlamalarını kabul etmiyor, Erdoğan hükümetini tansiyonu şuurlu olarak tırmandırmakla suçluyor. Yunan basınında çıkan haberlere nazaran Türkiye’nin notayla ilettiği suçlamaları geri çeviren Atina, aslında Türkiye’nin Yunanistan’ın hava alanını ve egemenlik haklarını ihlal ettiğini argüman ediyor.
Türk basınında yer alan İHA imajları için “Adalarımızın gözetlendiğini gösteren bariz saldırgan hareket” diyen Yunan yetkililer, Türkiye’yi daima olarak Yunanistan’ı tehdit ettiğini, bunlar sürdüğü surece Atina’nın legal müdafaa için gerekli askeri tedbirleri alacağını belirtiyorlar.
Kadir Has Üniversitesi Memleketler arası Münasebetler Kısmı öğretim üyesi ve Avrupa Çalışmaları Merkezi (CIES) Yöneticisi Dimitrios Triantaphyllou.Fotoğraf: Privat
Prof. Dr. Triantaphyllou: “Bu artık yeni bir boyut”
Kadir Has Üniversitesi Milletlerarası Münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Dimitrios Triantaphyllou da tırmanan tansiyondan duyduğu kaygıyı lisana getirirken, “İlk sefer Yunanistan’ın toprak bütünlüğü ve egemenliği tartışmalı hale getiriliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan son devirdeki açıklamalarında bunu en az dört sefer lisana getirdi. Bu artık yeni bir boyut” diye konuştu.
Erdoğan son haftalarda yaptığı açıklamalarda Yunanistan’ı adaları “işgal etmekle” suçlarken “Yunanistan’a tek cümlemiz var. İzmir’i unutma. Adaları işgal etmeniz falan bizi bağlamaz, vakti saati geldiğinde gereğini yaparız. Hani diyoruz ya, bir gece birdenbire gelebiliriz” demişti.
Yunanistan’da “açık tehdit” olarak nitelendirilen Erdoğan’ın bu açıklamasına, Avrupa Birliği de reaksiyon göstermişti. AB, Ankara’ya “düşmanca” telaffuzlara son verme, “AB üyesi devletlerin egemenliğine ve topraklarına hürmet gösterme” davetinde bulunmuştu.
Triantaphyllou, Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın da hafta sonunda Erdoğan’a benzeri halde açıklamalar yaptığına dikkat çekti.
Gerilimin nedeni Türkiye’de yaklaşan seçimler mi ?
Avrupa başşehirlerinde yakından izlenen tansiyon, kimi uzmanlar tarafından önemli bir çatışma riski olarak görülürken kimi uzmanlar ise yaşananları Türkiye’de yaklaşmakta olan seçimlerle ilişkilendiriyor.
Erdoğan’ın sertleşen telaffuzunda gelecek yıl yapılması beklenen seçimlerin tesirli olmuş olabileceğini belirten Triantaphyllou, “Yunanistan’ı şamar oğlanı, kolay lokma olarak görüyor olabilirler” dedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın son haftalarda Yunanistan’ı amaç alan açıklamalarındaki “Bir gece birdenbire gelebiliriz” kelamları Atina’da tehdit olarak bedellendiriliyor. Fotoğraf: Reuters/U. Bektas
2023 seçimlerinin, birebir vakitte Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100 yılında yapılacağını hatırlatan Yunan uzman, anketlerin Erdoğan’ın seçimleri kazanmasının çok kolay olmayacağına işaret ettiğine dikkat çekerek şöyle devam etti:
“Türkiye bağımsızlığını, Yunanistan’ın mağlubiyete uğratılması ile kazandı. Bu çağdaş Türkiye için kıymetli, seçimlere giderken bu türlü sert bir telaffuz kullanmak istiyor olabilir. Erdoğan’ın yaptığı üzere, ‘Ey Yunan, tarihe bak, tarihe dön, çok daha fazla ileri gidersen, bunun bedeli ağır olur, ağır’ diye tehdit etmek kolay ve bu seçimlerin yeni bir bağımsızlık gayreti olacağı söylemi için de, iç kamuoyuna bu algıyı satmak için de bundan yararlanıyor olabilirler.”
Yunanistan’da da seçimler yaklaşıyor
Yunanistan’da da gelecek yıl seçimlerin yapılacak olması, Türkiye’de kimi uzmanlar tarafından Ege’de önümüzdeki günlerde tansiyonu daha da tırmandırabilecek bir öge olarak görülüyor. Ege’de tırmanan tansiyonun Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis’in de işine yaradığı, seçmenlerini mobilize etmek için Türkiye’ye karşı “provokasyonlara” giriştiği sav ediliyor.
Dimitrios Triantaphyllou ise bu bahiste farklı düşünüyor. Yunanistan’daki kamuoyu yoklamalarında Mitsotakis hükümetinin zati önde göründüğüne dikkat çeken Triantaphyllou, Yunan başkanın bu cins atılımlara muhtaçlığı olduğunu düşünmediğini lisana getirdi.
Erdoğan asıl ABD’ye mi bildiri veriyor?
Erdoğan’ın son açıklamalarında yalnızca Yunanistan’ı gaye almakla kalmayıp, birebir vakitte ABD idaresine de ağır tenkitler yöneltmesi dikkat çekiyor.
ABD Lideri Joe Biden, misyona geldiğinden bu yana Cumhurbaşkanı Erdoğan’a uzaklıklı bir tavır takınıyor. Fotoğraf: Murat Cetinmuhurdar/Turkish Presidency/AA/picture alliance
“Ankara, tırmandırdığı bu tansiyonla tıpkı vakitte ABD’ye de bildiri gönderiyor. Erdoğan’ın açıklamalarında ABD zıddı telaffuz dikkat çekiyor” diyen Triantaphyllou, Yunanistan Başbakanı Mitsotakis’in ABD Kongresi’nde ağırlanması ve Washington’un Atina’ya sağladığı askeri dayanağın Ankara’yı önemli manada rahatsız ettiğini vurguladı. Triantaphyllou değerlendirmesini şöyle sürdürdü:
“ABD Kongresi’nde bugüne kadar Türkiye’den ağırlanan, konuşma yapan tek önder Celal Bayar oldu. Cumhurbaşkanı Bayar’ın 29 Ocak 1952’de yaptığı bu konuşmanın akabinde Türkiye ile Yunanistan ortasında onlarca yıl süren stratejik partnerlik başladı. Lakin, 15 Temmuz darbe teşebbüsü ile iki ülke ortasında başgösteren derin itimat buhranıyla birlikte ABD stratejik alternatif arayışına girdi. Ve Mitsotakis’in ABD Kongresi’nde ağırlanmasıyla Washington Yunanistan’a, ‘ben sana yatırım yapacağım, zira sana güveniyorum’ bildirisini vermiş oldu. Ve Türkiye’yi asıl kızdıran bu oldu. Tırmandırılan bu son tansiyonla Ankara ABD’ye, ‘bizi unutma, aksi takdirde biz size sorun yaratır, işinizi bozarız’ diyor. Bu yanlış bir vakitte verilen çok yanlış bir bildiri. Rusya ile gayret edilmeye çalışılan bir periyotta Erdoğan’ın takındığı bu tavır, kendisine duyulan güvensizliği daha da artıyor.”
Mayıs ayında ABD’yi ziyaret eden Yunanistan Başbakanı Mitsotakis, ABD Kongresi’nde konuşma yapmıştı. Fotoğraf: Jim Watson/AFP/Getty Images
Erdoğan’ın New York’a gidişi öncesinde, Semerkant’ta Rusya Devlet Lideri Putin ile verdiği pozların Batılı başkentlerde reaksiyona yol açtığı, bunun da Türk hükümetine iletildiği aktarılıyor. ABD Lideri Biden, BM Genel Konseyi toplantısı New York’ta bulunan Erdoğan ile görüşmedi. Erdoğan’ın Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve İngiltere Başbakanı Liz Truss ile görüşmelerinin de çok olumlu geçmediği diplomatik kaynaklarca belirtiliyor.
ABD’den Ankara’ya ileti : Sırası değil
Bu ortada Erdoğan’ın dolaylı lakin sert tabirlerle gaye aldığı ABD’den Türkiye ile Yunanistan ortasında tırmanan son tansiyon için “sırası değil” açıklaması geldi. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, günlük basın brifinginde kendisine bu mevzuda yöneltilen sorular üzerine, “iki NATO müttefikini uyuşmazlıklarını diplomatik yollardan çözmeleri için teşvik etmeye devam ettiklerini” söyledi.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, Türkiye ile Yunanistan ortasında tırmanan tansiyon konusunda, “Sırası değil” açıklamasını yaptı.Fotoğraf: Nicholas Kamm/AP Photo/picture alliance
“Biz, hepimiz için kollektif bir tehdit olana odaklanmaya devam etmemiz gerektiği görüşündeyiz ve bu kollektif tehdit de Rusya’dır” diyen Price, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal ettiği bir devirde Ukrayna halkı ile dayanışma sergilenmesi gerektiği vurguladı, “Şu anda, NATO müttefikleri ortasında tansiyonu tırmandıracak açıklamalar ve hareketlerin sırası değil” görüşünü kaydetti.
Danforth: “İşgal tehditleri, tasaları teyit ediyor”
Amerikalı uzman Nicholas Danforth da DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, ABD’nin son yıllarda Yunanistan ile askeri alandaki işbirliğini güçlendirmesinde, Türkiye ile ortasında derinleşen itimat buhranının kaynaklık ettiğine işaret etti.
“Washington Yunanistan’daki askeri üslerini, Ankara’nın dış siyaset yöneliminin yol açtığı kaygılar nedeniyle, Türkiye’deki üsleri kullanabilme konusundaki kuşkuları nedeniyle güçlendirmeye başladı” diyen Danforth, Türk siyasi liderliği tarafından yapılan sert açıklamalara dikkat çekerek “Ankara’nın Yunanistan adalarını işgal tehditleri ve gibisi açıklamaları da zati bu telaşları teyit eder bir nitelik taşıyor” görüşünü kaydetti.
Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı’nın (ELIAMEP) uzmanlarından olan Danforth, Ege’deki adalarda Yunanistan’ın uzunca bir müddettir askeri varlık bulundurduğuna işaret ederek “Kimse bunun artık neden Türkiye’ye yönelik bir tehdit oluşturduğunu bir türlü anlayamıyor. Washington’daki varsayım, Ankara’nın bunu kendi gayeleri için kasti olarak araçsallaştırdığı yönünde” değerlendirmesini aktardı.
Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı’nın (ELIAMEP) Türkiye analistlerinden Nicholas Danforth.Fotoğraf: privat
Washington idaresinin Türkiye ile Yunanistan’ın tansiyonlara son vermelerini, böylece bölgedeki önceliklere odaklanmayı umduğunu belirten Danforth, “Ancak artık, Washington giderek artan bir halde Türkiye’yi tansiyonu tırmandıran taraf olarak görüyor” formunda konuştu.
İHA imgeleri sonrası tansiyon nasıl tırmandı?
Türk basınında hafta sonu Yunan adalarına askeri sevkiyat manzaralar yapıldığı imgeleri yayınlandı. Haberlerde, insansız hava araçlarıyla (İHA) elde edildiği belirtilen imajlarda, Yunanistan’ın Midilli’ye 23, Sisam’a da 18 adet ABD menşeli zırhlı araç sevk ettiği kaydedildi. Ayrıyeten güvenlik kaynaklarına atfen, “Yunanistan’ın memleketler arası hukuk ve müttefiklik ruhuna muhalif bu saldırgan hareketleri asla kabul edilemez” görüşü aktarıldı.
Dışişleri Bakanlığı kaynaklarının verdikleri bilgilere nazaran, olayın akabinde Bakanlığa çağrılan Yunanistan’ın Ankara Büyükelçisi Lazaris Christodoulos’a Midilli ve Sisam adalarına ABD menşeli zırhlı araçlar konuşlandırılmasının 1923 Lozan ve 1947 Paris Barış Antlaşmalarına muhalif olduğu iletildi, “uluslararası hukuk ihlaline son verilmesi” uyarısı yapıldı. Türk yetkililer, tıpkı vakitte ABD nezdinde de diplomatik teşebbüste bulundu. Bakanlık kaynaklarının verdiği bilgiye nazaran Washington idaresinden, Doğu Ege adalarınının silahsızlandırılmış statüsüne riayet edilmesi, bu statünün ABD silahları ile ihlal edilmemesi için de gerekli adımların atılması istendi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, geçen hafta BM Genel Heyet toplantısındaki konuşmasında da Yunanistan’ı eleştirmişti. Fotoğraf: Mary Altaffer/ASSOCIATED PRESS/picture alliance
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da kabine toplantısının akabinde tansiyonu daha da tırmandıran açıklamalarda bulundu, sırf Atina’yı değil, tıpkı vakitte Washington’u gaye aldı. Yunanistan’ı provokasyona girişmekle suçlayan, fakat birebir vakitte Yunanistan için “muhatabımız da dengimiz de değil” diyen Erdoğan, akabinde tenkit oklarını, ismen telafuz etmemekle birlikte NATO müttefiki ABD’ye çevirdi. Erdoğan konuşmasında son yıllarda Atina ile stratejik askeri işbirliğini derinleştiren Washington’u “Yunanistan’ı kukla üzere kullanmak”, “kışkırtarak Türkiye’nin üzerine salmak”, ve ayrıyeten “siyasi, askeri ve ekonomik olarak işgale uğratmak” ile suçladı. “Türkiye olarak biz bu sineması geçmişte seyrettik, çözdük, o defteri kapattık ve kendimize yeni bir yol çizdik. Artık Yunanistan’ın göz nazaran göre misal bir felakete sürüklenmesinden bir komşu sıfatıyla içtenlikle keder duyuyoruz” diyen Erdoğan, “Ne o askeri yığınaklar ne o siyasi ve ekonomik takviyeler Yunanistan’ı bizim düzeyimize çıkarmaya yetmez. Ancak bu yanlış adımlar Yunanistan’ı her manada batağa sürüklemeye kafi gelir” sözlerini kullandı.
