Türkye Cumhuriyeti’nin birinci kilisesi Nisan ayında açılmaya hazırlanıyor. Paskalya periyodunda ibadete hazır hale gelecek Süryani Kadim Vakfı Mor Efrem Süryani Ortodoks Kilisesi’nin inşasında şimdiye kadar yüzde 80’lik ilerleme sağlandı. Sade bir mimariye sahip kilisede mobilyaların ve iç kaplamaların yerleştirilmesi ile inşa süreci tamamlanmış olacak.
İstanbul Yeşilköy’deki bu kilise, 1914 yılında Mardin’de yapılan Mor Petrus Kilisesi’nden sonra bu topraklarda sıfırdan inşa edilen birinci kilise olma özelliğine sahip.
Yaklaşık 100 yıldır İtalyan Katoliklerin kiliselerinde kiracı pozisyonunda bulunan Süryaniler bu kilisenin tamamlanmasıyla İstanbul’da birinci kere kendilerine ilişkin bir ibadethaneye kavuşmuş olacaklar.
İnşa edilen kilisenin Süryaniler için asıl ehemmiyeti, ibadet dışında cemaatin bir ortaya gelerek kendi özel günlerini gerçekleştirme, merasim ve düğün üzere aktiflikleri düzenleme üzere mevzularda kullanabilecekleri bir yer olması.
İlk teşebbüs 2010’da
İstanbul’da 20 bin kadar Süryani’nin yaşadığını söyleyen İstanbul Süryani Kadim Vakfı Lider Yardımcısı Kenan Gürdal, “Biz daha evvel altı farklı kilisede kiracı konumundaydık. Bu kiliselerde günün yarısında bizim cemaatimiz, öteki yarısında başka cemaatler ibadetlerini gerçekleştiriyordu. Daha sonra kendi kilisemizi yapmak için harekete geçtik. Hükümet ile birinci teması 2010’da kurduk. Durumu birtakım bakanlara ilettik. Onlar da o devir Ahmet Davutoğlu ve Recep Tayyip Erdoğan’a aktardı. Birinci somut adımlar da böylelikle atılmış oldu” diyor.
Erdoğan, Topbaş’tan arsa istedi
Ancak olumlu geçen bu görüşmelerin akabinde Süryani cemaatinin kiliseyi yapmak için aşması gereken en değerli mevzu arsa tahsisiydi. Cemaat bu sorunu çözemiyordu.
Gürdal, bu süreci “2014’te Cumhurbaşkanı Erdoğan, Süryani cemaatimiz ile kilise talebimizi görüşürken periyodun İstanbul Büyükşehir Lideri Kadir Topbaş’ı aradı. Kilise konusunda süratli ve net adımların atılmasını istedi. Topbaş’a cemaatimiz için arsa tahsisini gerçekleştirmesi talimatı verdi” tabirleri ile anlatıyor.
İstanbul Süryani Kadim Vakfı Lider Yardımcısı Kenan Gürdal
Bu hususta kendilerine belediye tarafından süratle geri dönüş yapıldığını ve İstanbul’un 4-5 farklı noktasında arsa gösterildiğini belirten Gürdal, “Ancak bizim bu yerlere kilise inşa etmemiz anlamsızdı. Zira hem pozisyon olarak çok uzak hem de Süryanilerin yaşamadığı noktalardaydı bu yerler. Bizim yaşlı ve çocuklarımızın buraya gitmesi imkansızdı. Bu durumu tekrar ilettiğimizde ise İstanbul Büyükşehir Belediyesi bize çok hoş bir teklif ile geldi. Bakırköy’de bulunan İtalyan Katoliklere ilişkin mezarlığın yeri adres olarak gösterildi. Biz de memnuniyetle kabul ettik” diye konuştu.
Vatikan’a kadar giden anlaşmazlık
Arsa problemini çözmüş üzere görünen Süryani cemaatinin önüne ise bu kere yeni bir sorun geldi. Üstelik bu sorun tam bir diplomasi trafiğine neden olurken mevzu Vatikan’a kadar gitti.
Gürdal, İtalyan Katolikler ile kurdukları birinci temasın çok olumlu geçtiğini ve bu duruma sevindiklerini anlatıyor. Zira mezarlık 1925 yılından bu yana hiç kullanılmamış ve âtıl durumdaydı. 1950’li yıllarda Türkiye Cumhuriyeti bu mezarlık için İtalyanlara bir davette bulunmuş lakin bir karşılık gelmemişti. O tarihten itibaren belediye tarafından korunan bir alandı.
İnşaat için belediyeden ruhsat aldıklarını anlatan Gürdal bu olumlu sürecin, rahibin değişmesiyle de sona erdiğini belirtiyor: “Yürütmeyi durdurma davası açtı. Dava iki yıl devam etti ve bu karar kaldırıldı. Lakin burada sorunun çözülmesini sağlayan Vatikan Büyükelçisi oldu. Uyuşmazlık Papa’ya kadar gitti ve Papa, yaşananlara dair “Kendi ortalarında bir mutabakat imkânı bulsunlar” halinde görüş bildirdi. Lakin net bir telaffuzda bulunmadı. Daha sonra Vatikan Büyükelçisi bu bahis üzerine yapılan bir görüşmede çok net bir tutum koyarak İtalyan Katolik Kilisesi’nin rahibine artık bu kiliseye pürüz olmaması konusunda bir çıkış yaptı. Esasen İBB bu araziyi bir gecede mezarlık statüsünden ibadethane çevirmiş ve yasal olarak bir mani kalmamıştı. İtalyan Katoliklerin hali da değişince inşaat süreci hızlandı. Vatikan ile muahedeler yapıldı, Dışişleri Bakanlığı’ndan onaylar alındı ve 2015’te proje süreci başladı.”
Kilisenin temeli ise 2019 yılında atıldı. Gürdal, “Bu süreçte kilisenin bahçesinde bulunan İtalyan Katoliklere ilişkin mezarlar özel olarak korundu. Yıpranan ve vakitle ziyan gören mezar taşları temizlendi. Kilise tamamlandığında kapımız onlara da açık olacak” diyor.
Kilise hayatlarına yakından dokunacak
Gürdal’a nazaran İstanbul’daki Süryanilerin hayatı bu kilisenin açılması ile çok sayıda mevzuda zenginlik kazanacak. Birinci olarak kilisenin üst kısmında inşa edilen lojman, idare ve toplantı odaları hem vakfın hem de kilisenin çalışmalarına katkı sağlayacak. Alt kısımda bulunan aktiflik alanında Süryani gençler kendi kültür ve dinlerine ilişkin etkinlikler gerçekleştirecek, tiyatro oyunları sergileyecek. Düğün merasimleri için en kıymetli adres burası olacak.
Medrese eğitimi verilecek
Ancak Gürdal’ın bilhassa altını çizdiği kısım ise eğitim. Kilisenin inşa sürecinde kendi okullarını da açtıklarını belirten Gürdal, “2014 yılında birinci azınlık okulumuzu açtık. Oraya çok hoş bir ilgi oldu. Ve bizim için çok büyük bir eksiklik giderildi. Artık kilisemizde üç sınıftan oluşan medresemiz var. Vakfımıza bağlı öğretmenler burada eğitim verecekler” dedi.
Kilisenin inşası için arsa tahsisi İBB tarafından yapılırken inşa maliyeti ise Süryani cemaati tarafından karşılandı. İnşaat sürecinde şimdiye kadar 6 milyon lira harcandı. Gürdal, kilisenin açılışına Türkiye’nin her kesitinden temsilcileri de davet edeceklerini söyledi.
İstanbul’daki Süryani kilisesinin temelleri 2019’da atıldı
Türkiye’de kaç kilise var?
TBMM datalarına nazaran Türkiye’de toplamda 393 kilise, 38 sinagog ve 4 havra var. İstanbul’da 219 kilise ve 25 sinagog, Ankara’da 11 kilise, 1 sinagog, Mardin’de 59 kilise, Çanakkale’de 21 kilise, 1 sinagog, Hatay’da 18 kilise, 2 havra, İzmir’de 13 kilise, 6 sinagog yer alıyor.
Ayrıca Türkiye’de 180 bin 854 Hristiyan ve yaklaşık 20 bin Yahudi yaşıyor. Türkiye genelinde yaşayan Süryanilerin sayısı ise yaklaşık 25 bin.
2020 Milletlerarası Dini Özgürlükler Türkiye Raporu’na nazaran Türkiye’deki gayrimüslim kümelerin çoğunluğu İstanbul’da yaşıyor. Öbür kısım ise çoğunlukla Güneydoğu Anadolu’da yerleşik. Bu raporda ise Türkiye’deki gayrimüslimlerin sayısına ait bilgiler şöyle: Yaklaşık 90 bin Ermeni, 25 bin Roma Katolik, 16 bin Müsevi, 25 bin Süryani, 15 bin Rus Ortadoks Hristiyan ve 10 bin Bahai.
Yine birebir rapora nazaran öbür dini kümelere ait iddialara nazaran ise 7 bin ila 10 bin Protestan mezhebi mensubu, 5 bin Yehova Şahidi, 3 binden az Keldani Hristiyan ve 2 bin 500 kadar Rum Ortodoks Hristiyan ile 1000’den az Ezidi bulunmaktadır. Bunların haricinde küçük ve sayısı bilinmeyen Bulgar Ortodokslar, Nasturiler, Gürcü Ortodoks, Ukraynalı Ortodoks, Süryani Katolik, Ermeni Katolik, Keldani Katolik ve Maruni Hristiyanlar da bulunmaktadır. İsa Mesih’in Son Vakit Sevgililer Kilisesi (İsa Mesih’in Kilisesi) mensuplarınınsa 300 kişi olduğu iddia edilmektedir.
“İkametler giderek zorlaşıyor”
2020 Milletlerarası Dini Özgürlükler Türkiye Raporu’na nazaran vakit zaman dini temsilciler birtakım sıkıntılarla da karşılaşıyor. Raporda İstanbul Protestan Kilisesi Vakfı’nın “2019 yılından beri, “Türkiye’de hizmet eden Protestan yabancı din adamlarının ülkede ikametleri gitgide zorlaşıyor” açıklamasının altı çizilirken kilise tarafından yıl içinde yapılan tescil müracaatlarının da dikkate alınmadığı belirtildi.
Raporda belirtilen öbür bir ayrıntı da yıllardır kapalı olan Heybeliada Ruhban Okulu konusunda Hükümet tarafından olumlu bir adım atılmaması oldu. Rapora nazaran toplumun dini özgürlüklere yaklaşımı noktasında da vakit zaman gayrimüslimlere ilişkin ibadethanelere ve mezarlıklara yönelik gerçekleştirilen vandallıklar devam etti.
Emre Eser
© Deutsche Welle Türkçe
