Suriyelilerden sonra Afgan göçmenlerin de birinci adresi olarak gösterilen Türkiye’de AKP hükümeti “göçmen kampı olmayacağız” çıkışıyla yeni bir göç siyaseti uygulayacağının işaretini verdi. Hükümetin Suriyelileri geri göndereceğini, bunun için çalışma yaptığını duyurması da bu siyasetin en somut yansıması olarak görülüyor.
Peki Türkiye, 2011’de başlattığı “açık kapı politikası”ndan nasıl bu noktaya geldi, Ankara-AB çizgisinde Suriyeli sığınmacılar konusunda neler yaşandı ve Ankara’nın Suriyelileri geri göndermesi mümkün mü? Bu sorulara cevap aradık.
1- “Açık kapı politikası” sonlandı mı?
AKP hükümeti, Suriye’de Mart 2011’de başlayan iç çatışmaların çabucak akabinde “açık kapı politikası” uygulayacağını belirtip, Suriyelilere konut sahipliği yapacağını duyurdu. Hükümet, Ekim 2011’de Suriyelileri geri göndermeme, kamplarda barınma ve temel hizmetlerin verilmesi üzere prensipleri içeren “geçici müdafaa rejimi”ni devreye soktuğunu duyurdu. Devrin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, 100 binlik kritik sığınmacı nüfus eşiğinin aşılması durumunda Suriyeliler için tampon bölge kurulabileceğini söyledi lakin Türkiye’de Suriyeli nüfusu varsayımların ötesine geçti.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu Türkiye’deki Suriyeli sayısının Ağustos 2021 itibariyle 3 milyon 701 bin 584 olduğunu açıkladı. Bu sayının yüzde 47,4’ünü 0-18 yaş ortası çocuklar oluşturuyor. Göç İdaresi’nin bilgilerine nazaran 53 bin 611 Suriyeli süreksiz barınma merkezlerinde, 3 milyon 647 bin 973 Suriyeli de kentlerde yaşıyor. En çok Suriyelinin yaşadığı vilayet olarak kayıtlara geçen İstanbul’da 530 bin 234 Suriyeli var. Ülkesine dönen Suriyeli sayısı yalnızca 462 bin 26.
Murat Erdoğan
2011-2015 ortasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Suriye’de insan hakları ihlali yaşandığını ve göçmenlerin korunması gerektiğini vurguladı. Suriyeliler için “din kardeşi” telaffuzunu öne çıkaran Erdoğan, muhalefet cephesinde Suriyelilerin toplum huzuru ve iktisadı için tehdit olduğu görüşü öne çıktıkça Suriyelilere karşı daha kontrollü bir açık kapı siyasetini devreye soktu. Erdoğan, AB’ye Türkiye’ye daha çok takviye davetini her fırsatta vurgulamaya başladı.
Göç ve Mülteciler Uzmanı Prof. Murat Erdoğan Suriyeli sığınmacılar konusunda bilhassa Avrupa’nın tüm yükü Türkiye’nin kaldırmasına dayanan “yanlış bir politika” izlediğinden dolayı Ankara’nın açık kapı siyasetini sürdüremez duruma geldiğini söylüyor. Erdoğan, bu politikayı sürdüremeyeceğini anlayan Türkiye’nin de, Avrupa’yla bir çeşit “mülteci krizi” yaşamaya başladığını hatırlatıyor. Bu krizin hem Türkiye’de hem de Avrupa’da kimi çevrelerce bir çeşit “pazarlık” olarak isimlendirildiğini hatırlatan Erdoğan, “Mülteci krizi büyüdükçe büyüdü. Artık tarafların bu krizin yalnızca maddi yardımla çözülebileceği kanısından sıyrılıp, aklı selim hareket etmesi gerekiyor” diyor.
Uluslararası İlgiler Uzmanı Prof. Hüseyin Bağcı ise açık kapı siyasetini “Ensar (dışardan gelenler) politikası” olarak tanımlıyor ve “Ensar Mekke’den Medine’ye gelenleri hatırlatır. Türkiye’nin Ensar siyaseti yürümedi” diyor. Bağcı bunun iki nedeni olduğunu, “Türkiye, hem mülteci sayısını yanlışsız hesaplayamadı hem de bu kadar maliyetli olacağını düşünmedi. Mülteciler büsbütün siyasi gerece dönüşünce de AKP hükümeti geri adım atmak zorunda kaldı” kelamlarıyla anlatıyor.
Prof. Hüseyin Bağcı
2- Ankara-AB çizgisinde mülteci pazarlığı sürüyor mu?
Suriye’den kaçanların Türkiye’ye ulaşması kadar Avrupa’ya gitme gayretleri da “mülteci krizi”ni büyüttü. 2013’te Türkiye ile AB ortasında imzalanan Geri Kabul Mutabakatı evvel Avrupa Parlamentosu’nda sonra da TBMM’de onaylandı. Mutabakat sağlandıktan sonra geri göndermeler de başladı. Yunanistan’a ulaşan göçmen sayısı ve kaçak geçişler azaldı. Yunanistan’dan Türkiye’ye günde 30 Suriyeli gönderilmeye başlandı. Türkiye-AB Geri Kabul Mutabakatı “insanların pazarlık materyali haline getirildiği ve Türkiye’ye geri gönderilecek bireylerin güvenliğinin garantisi olmadığı gerekçesiyle” eleştirildi.
BM Mülteciler Yüksek Komiserliği, AİHM ve sivil toplum kuruluşları hala muahedeye karşı çıkıyor. BM’nin, muahedenin memleketler arası hukuka ters olduğunu söylemesi dikkat çekiyor. Ankara ile AB ortasında 18 Mart 2016’da imzalanan mutabakatla da AB, Türkiye’ye mali yardım dayanağını yineledi. AB, 2020 sonunda Suriyelilere dayanağın kesilmemesi için 485 milyon euro ek mali kaynak tahsis etse de, bilhassa demokrasi ve insan hakları alanında sert tenkitlerin maksadı olan Türkiye’nin AB ile Suriyeli sığınmacılar üzerinden kurduğu işbirliği sekteye uğradı. Bugün gelinen noktada AB, Türkiye’ye sığınmacılar için 6 milyar euroluk dayanak sağladı, pandemi nedeniyle bu dayanağa 500 milyon euro daha eklendi. 3 milyarlık yeni bir takviyenin ise yolda olduğu belirtiliyor. AKP hükümeti, bu süreçte AB ile üyelik müzakerelerinde ilerleme kaydedemediği için 2023 için planlanan seçimlerde Suriyeli sığınmacılar konusunun muhalefet tarafından iktidar aykırısı koz olarak kullanılacağından kaygı ediyor.
AB’nin Türkiye’ye yardımcı olmak yerine Türkiye’ye sağladığı finans dayanak üzerinden Suriyeli sığınmacıları destekliyormuş üzere davrandığını öne süren Prof. Hüseyin Bağcı, “AB Türkiye’ye yalnızca para gönderince sorunun çözüleceğine inanıyor. Hala bunun üzerinden siyaset yapılıyor. Finans dayanak nakit para olarak Türk hükümetine ödenmiyor da, projelere ödeniyor. Kıyamet bundan kopuyor. Artık bu pazarlıkların bitmesi gerekiyor. Türkiye tek başına Suriyeli mülteci yükünü kaldıramıyor” diyor.
2015 yılındaki sığınmacı akınını hatırlatan Prof. Murat Erdoğan da, Avrupa’nın yeni bir sığınmacı akınıyla karşılaşmamak için hala Türkiye’ye mali yardım dayanağını öne çıkarmasından yakınıyor.
Prof. Erdoğan’a nazaran Ankara-AB çizgisinde mülteci pazarlığı sürüyor. Erdoğan, “AB, sorunun yalnızca parayla çözüleceğini düşünerek daima yanlış siyaset izledi. Ankara’yla mali pazarlığı da hala sürdürüyor. AB’nin bu siyaseti yüzünden Türkiye’deki AB zıtlığı da güçlendi. Suriyeli göçmen meselesinin çözülmesi için AB’nin bir an evvel Türkiye’yi daha aklıselim siyasetlere itecek güçlü dayanak ve işbirliği düzeneği kurması gerekiyor” görüşünü ortaya koyuyor.
3- Suriyelilerin geri gönderilmesi mümkün mü?
Türkiye’deki Suriyeliler için sekiz buçuk yılda 40 milyar dolar harcadıklarını açıklayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye’deki Suriyelilerin geri gönderilmesini en çok CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun istediğini öne sürerken “Onlar muhacir, biz Ensar’ız. Bay Kemal rahatsız olsa bile Suriyelileri göndermeyeceğiz. Gerekirse bir 40 milyar dolar daha harcarız” iletisini daima öne çıkarmıştı. Lakin Türkiye’de 2023 seçimleri için son dönemece girildikçe Erdoğan’ın bu telaffuzundan uzaklaştığı gözleniyor.
Tartışmalar, CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu “Suriyelileri davulla zurnayla göndereceğiz” bildirisiyle seçim vaatlerini kamuoyuyla paylaşmasıyla başladı. Kılıçdaroğlu’nun bu paylaşımının akabinde Erdoğan’dan Türkiye’deki sığınmacılar konusunda “Toplumdaki huzursuzluğun farkındayız” açıklaması geldi. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Suriyelilerin ülkelerine dönmesi için BM ile ortak çalışma yürüttüklerini söylemesi diplomasi ve siyaset kulislerinde “Ankara açık kapı siyasetini bırakıyor mu?” sorusunu gündeme getirdi. AKP Sözcüsü Ömer Çelik, nasıl bir siyaset değişikliğine gidileceği konusunda, “bu hususta şimdi alınmış bir karar olmadığını, Ürdün, Irak ve başka ülkelerle önemli bir halde konuşulması gerektiği” bilgisini paylaştı.
Prof. Hüseyin Bağcı’ya nazaran Erdoğan’ın ve AKP’lilerin Suriyeli sığınmacılar konusunda evvelki yıllardan farklı olarak geri göndermekten bahsetmesinin temel nedeni, muhalefetin son periyotta iktisattaki makûs tabloyu öne çıkararak siyaset yapması.
Bağcı “Muhalefet, Türk iktisadı kötüyken Suriyelilerin ülkedeki varlığını tartışmaya açıyor. Ekonomiyi düzeltemeyen hükümet Suriyelileri geri göndermekten bahsetmek zorunda kalıyor. Geri gönderebilirler ancak bunun için her şeyden evvel diplomasideki yanılgıların düzeltilmesi gerekiyor. Ankara, Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’la diyalog kurmazsa Suriyelileri gönderemez” diyor.
Prof. Murat Erdoğan hükümetin Suriyelileri geri göndermekten, muhalefetin de hükümete Suriyeliler üzerinden yüklenmesinin büsbütün politik olduğunu söylüyor. Erdoğan, “Hiçbir hukuksal, mantıksal temeli olmayan bu tartışmalar popülist siyasetin bize makus yüzünü açıkça gösteriyor. Ne yazık ki AB de bu siyasetin kurbanı oldu” diyor. Erdoğan’a nazaran Türkiye’nin Suriyelilerin istekli geri dönüşünü sağlaması da, onları zorla geri göndermesi de mümkün değil.
BM Suriye Araştırma Komisyonu’nun Türkiye’deki tartışmalar sürerken Suriye’nin sığınmacıların geri dönüşü için inançlı bir ülke olmadığına ait açıklamasını hatırlatan Murat Erdoğan, Türkiye’nin aslında bir geri göndermeden değil kalıcılıktan bahsetmesi gerektiğine vurgu yapıyor:
“Geri dönüşün yıllar alacağını ve aslında tam da bir geri dönüş olmayacağını herkes biliyor. Bu yüzden Suriyelilerin entegrasyonu için daha faal düzeneklerin devreye sokulması gerekiyor. AB’nin de mültecileri hiçbir siyasi pazarlık materyali yapmadan Türkiye’yle yük paylaşımına gitmesi kural. Son on yılda Türkiye’de 650 bin Suriyeli bebek doğdu. 70 bin Suriyeli çocuk Türk okullarında eğitim görüyor. Okula giden her çocuğun ailesini de bağladığı düşünülmeli. Siz bu insanların kendi istekleriyle geri dönüşünü bekleyemezsiniz, onları geri dönüş için zorlayamazsınız.”
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe
