Saygın niyet kuruluşlarından Alman Marshall Fonu’nun GMF Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı Türkiye’nin NATO genişlemesine itirazlarının Starzbet görüşmeler yoluyla çözümlenmesinin beklendiğine dikkat çekerek Türkiye görüşmelere karşın İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerine mani olursa işte o vakit önemli dert olur dedi Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve ABD’li mevkidaşı Sonbahis Antony Blinken’ın Türkiye ABD Stratejik Diyalog Düzeneği kapsamında bakanlar seviyesinde yapacakları birinci toplantı öncesinde DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Ünlühisarcıklı S 400 krizine tahlil teklifinin detaylarını da anlattı Ünlühisarcıklı Türkiye’nin parasını Slottica ödeyip kullanamadığı S 400’ler nedeniyle hava savunmasının zayıfladığına dikkat çekti
GMF Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı’ya NATO’nun genişlemesine ait tartışmalar ve Türkiye ABD alakalarına ait yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları
DW Türkçe Slotmatik Dikkatler Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ABD’li mevkidaşı Dışişleri Bakanı Antony Blinken’le Türkiye ABD Stratejik Diyalog Sistemi kapsamında yapacağı birinci görüşmeye çevrildi İnşa edilen bu sistem ikili münasebetlerdeki derin inanç buhranının Siyahbet aşılmasında uyuşmazlıkların giderilmesinde tesirli olabilir mi
Özgür Ünlühisarcıklı Bu sistem ikili bağların yürütülmesi için çok değerli Ancak ‘tüm görüş ayrılıkları giderilecek’ diye bir beklenti de gerçekçi değil Türkiye ile Amerika’nın zati işbirliğine devam edebilecekleri görüş birliği içerisinde oldukları hususlar var Kimi hususlar var ki görüş ayrılığı o kadar derin ki bunlar öngörülebilir bir vakitte giderilemeyebilir İşte bu görüş ayrılıkların bir krize dönüşmeden yönetilmesi bakımından da bu düzenek kıymetli Bir de görüş ayrılıklarının bulunduğu lakin giderilebilecek nitelikte olan mevzular var İşte bu stratejik sistem Türk Amerikan münasebetlerinde mevcut her üç başlıktaki bahislerin yönetilmesi için gerçek bir platform teşkil ediyor
Özgür Ünlühisarcıklı Fotoğraf GMFUS
Türk Amerikan ilgileri esasen pek çok mevzuda yaşanan derin görüş ayrılıkları nedeniyle son yıllarda çıkmaza girmişti Rusya’nın Ukrayna savaşı ile yine ehemmiyet kazanmaya başlayan alakalar Ankara Washington çizgisinde yakınlaşmaya yol açmıştı Fakat Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri için ‘veto tehdidi’ olarak yorumlanan açıklamaları tansiyonu tekrar tırmandırdı Erdoğan’ın bu çıkışı sizce Washington’da ve öteki müttefik ülke başşehirlerinde nasıl yankı buldu
ABD’deki Biden idaresi Türkiye ile bu ortalar olumlu münasebetler içinde olmaya çaba gösteriyor bu nedenle mevzuyu bir kriz üzere değil de süratlice tahlile kavuşturulması gereken bir görüş ayrılığı olarak görme eğiliminde Genel eğilim beklenti Türkiye Finlandiya ve İsveç’in görüşmeler yoluyla bu sıkıntıyı gecikmeden geride bırakacakları tarafında
Ancak Erdoğan Pazartesi akşamı yaptığı açıklamada Finlandiya ve İsveçli heyetlerin Türkiye ile yürütmek istedikleri görüşmeler için Bizi ikna etmeye mi gelecekler Kusura bakmasınlar yorulmasınlar dedi Bu açıklama görüş ayrılıkların üç ülke ortasında yapılacak görüşmeler yoluyla çözümlenmesi maksadını de zora sokmuş olmadı mı
Konuyu politize etmek her iki taraf için de diplomatik seçenekleri daraltıyor Bahsin kamuya mal olması İsveç hükümetinin de Türkiye’nin beklentilerini karşılayabilecek birtakım adımlar atabilmesini zora sokuyor Bu işleri sessiz diplomasi yoluyla çözmek aslında daha yanlışsız olurdu Ancak işte biliyorsunuz uzunca bir müddettir iç siyaset ile dış siyaset iç içe geçmiş durumda Cumhurbaşkanı Erdoğan bilhassa iç siyasette avantaj getirecek bu türlü mevzuları sessiz sedasız halletmeyi tercih etmiyor Maalesef öteki birtakım ülkelerde de durum bu türlü
Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf Yves Herman REUTERS
Peki sizce Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine itirazları bir veto tehdidi manasına mı geliyor
Terminoloji olarak ‘veto’ çok hakikat değil ‘Türkiye’nin olumlu oyunu kullanması için ortaya koyduğu koşullar’ tarifinin daha gerçek olacağı kanaatindeyim Kırk yılda bir Ankara bir koz yakaladı bunu da kullanmak istiyor Yunanistan AB’deki büyük genişleme dalgasını onaylamak için aslında kriterleri yerine getirmemesine karşın Kıbrıs Cumhuriyeti’nin de üye yapılmasını kural koşmuştu Yeniden Yunanistan Makedonya’nın NATO’ya üye olabilmesi için ismini değiştirmesini istemişti Hasebiyle Türkiye’nin taleplerini gündeme getirmesi bunların karşılanmasını istemesi diplomaside birinci kez karşılaşılan bir şey değil pek doğal ki Bence İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelikleri karşılıklı görüşmelerle çözümlenemeyecek bir sorun değil Lakin şunun çok uygun anlaşılmasında da fayda var Bu mevzu yalnızca İsveç’i Finlandiya’yı ilgilendirmiyor Bu iki ülkenin Batı’nın savunma ittifakına üye olmaları NATO ile Rusya ortasındaki istikrarları önemli biçimde değiştirecek ve bu uzun müddettir ittifak tarafından istek ediliyordu Bir NATO üyesi olarak bu Türkiye’nin de çıkarına
Ankara’nın beklentilerinin karşılanması mümkün mü
Malum İsveç ve Finlandiya Türkiye’ye Suriye’ye yapılan harekatlar nedeniyle askeri ambargo uyguluyorlar Bu ambargoları kaldırmaları çok da sıkıntı olmasa gerek Türkiye’nin İsveç’in teröristlere mesken sahipliği yaptığı tezi konusu ise biraz daha karmaşık Desteği Türkiye’nin terörist olarak kabul ettiği şahıslara bilhassa İsveç’te sığınma hakkının verilmesi Buradaki sorun iki ülkenin terörist tarifinin farklı olmasından kaynaklanıyor İsveç açısından da bu sıkıntı bir mevzu malum İsveç’te önemli bir Kürt nüfusu da var Türkiye’nin terörist oldukları teziyle iadelerini talep ettiği bireylerin bir kısmı Kürt olduğu için bahis İsveç’te iç politikayı da ilgilendiriyor Hasebiyle bu bahis biraz daha karmaşık bir bahis Lakin İsveç’in bu bahiste daha yakın bir temas içerisinde olarak Türkiye’nin tasalarını gidermeye dönük iletiler vermesi bence Ankara’da olumlu karşılanır
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın NATO çıkışının gerisinde iç siyasette elini güçlendirme gayesinin de yattığı belirtiliyor Siz bu görüşe katılıyor musunuz
Türkiye’nin itirazları ve beklentileri var bahis salt iç siyaset ile ilgili bir husus değil Ancak Erdoğan açıklamasında Türkiye’nin geçmişte askeri rejimin olduğu periyotta Yunanistan’ın NATO’nun askeri kanadına dönüşünün şartsız olarak kabul edildiğini bunun bir kusur olduğunu birebir yanılgının yine tekrarlanmayacağını söyledi Kendi kararını açıklamasını bir manada geçmişteki yanlış siyasetlerle karşılaştırıp kendisinin bu yanlışları yapmayan güçlü bir başkan olduğunun da bildirisini vermiş oluyor Bunun iç kamuoyunda kesinlikle olumlu algılanacağını biliyor
Balıkesir’deki 9 Ana Jet Üs Komutanlığı’nda uçuşa hazır bekleyen bir F 16 savaş uçağıFotoğraf picture alliance Anadolu Agency S Sezgin
Türkiye’nin ABD’den talep ettiği 40 adet F 16 ile 80’e yakın modernizasyon kiti konusunda aslında güç olacağı belirtilen kongredeki onay süreci NATO’daki genişleme tansiyonundan olumsuz etkilenir mi
Eğer bütün görüşmelere tahlil uğraşlarına karşın Türkiye İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine pürüz olursa işte o vakit önemli sorun olur ABD Kongresi’nden uzunca bir mühlet Türkiye ile ilgili rastgele bir hususta olumlu bir karar verilmesi kelam konusu olamaz Buna karşılık bu sorun kısa vadede karşılıklı görüşmeler yoluyla çözülürse kongrede şu an için görece olarak Türkiye’ye yönelik daha olumlu olan hava devam edebilir
Siz GMF tarafından yayımlanan Türkiye ile ABD ortasında S 400 ihtilafının tahlil vakti geldi başlıklı son makalenizde Rusya’nın Ukrayna savaşı ve bunun yol açtığı jeopolitik risklerin yalnızca Türkiye’nin stratejik pahasını değil tıpkı vakitte güvenlik teminatına muhtaçlığını da arttırdığına ABD’nin Türkiye’nin hava gücünün modernizasyonunu engellemesinin hakikat bir tavır olmadığına dikkat çekiyorsunuz Bunu açar mısınız
Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi revizyonist olduğunu gözler önüne serdi Rusya’nın bundan sonra atacağı adımları bilmiyoruz Türkiye’nin çok uzun bir kıyısının bulunduğu Karadeniz’de büyük bir savaş yaşanıyor NATO ile Rusya ortasında tansiyon artmış bir savaş ihtimalinden kelam edilen bir noktaya gelinmiş durumda Kremlin ortada nükleer silah tehdidini gündeme getiriyor üçüncü dünya savaşı telaffuzları kullanılıyor Bu süreçte Türkiye Rusya’yı rahatsız eden önemli adımlar atmış durumda Boğazları kapattı Ukrayna’ya SİHA sevkiyatını sürdürüyor Bu türlü bir ortamda Ankara’nın yeni jeopolitik riskler algılaması müttefiklerinden daha güçlü güvenlik teminatına gereksinim duyması pek olağan
Erdoğan’ın aslında İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine itirazında kullandığı tabirleri Türkiye’ye yaptırım uygulayanların bu süreç içerisinde bir güvenlik örgütü olan NATO’ya girmelerine biz ‘evet’ demeyiz kelamları ile aslında başka müttefiklerini de maksat almıyor mu Zira ABD Türkiye’ye S 400’ler nedeniyle CAATSA yaptırımları AB ülkeleri de silah satışlarında kısıtlamalar uyguluyor
Tabii Kızım sana söylüyorum gelinim sen anla der gibi
ABD’nin Türkiye’nin güvenlik teminatı muhtaçlığını karşılayabilmesi için CAATSA yaptırımlarının kaldırılması gerekmez mi Bunun için de S 400 ihtilafının tahlili gerekiyor Sizce bu çetrefil denklemi çözmek mümkün mü
Bence mümkün Şartlar bunu gerektiriyor Her iki tarafın çelişkileri var Türkiye Rusya’dan S 400’leri NATO’dan karşılanamayan acil ihtiyaç münasebetini öne sürerek satın almış İleride gereksinimlerimizi yine NATO kaynaklarından alabiliriz ya da kendimiz üretebiliriz iletisini vermişti Gelinen nokta Türkiye’nin buna gereksinimi daha da arttı Fakat satın aldığı S 400’leri kullanamıyor Bunu aldığı için F 35’lerden oldu programdan çıkartıldı yeni F 16’lar da satın alamıyor var olanları modernize edemiyor Özetle Türkiye’nin hava savunma sistemi S 400 sahibi olduğu için daha zayıflamış oldu Bu Türkiye’nin çelişkisi Amerika ise tüm müttefiklerinden askeri harcamalarını arttırmalarını NATO’nun kollektif caydırıcılığına daha fazla katkıda bulunmalarını istiyor Lakin tıpkı vakitte uyguladığı yaptırımlarla Türkiye’nin bunu yapmasını engelliyor Türkiye’nin F 16 filosunun modernize edilememesi yalnızca Türkiye’nin hava savunmasını değil NATO’nun da caydırıcılığını azaltıyor Bu da ABD’nin çelişkisi
Peki S 400 düğümü nasıl çözülür
Türkiye S 400’leri hakikaten muhtaçlık duyduğunda kullanacak olsaydı bunlar şu anda aktive edilmiş konuşlandırılmış ve kullanılıyor olunurdu Şayet fevkalâde bir süreçten geçtiğimiz bu devirde S 400’ler hangarda duruyor ve Türkiye bunları kullanmıyorsa hiçbir vakit kullanmayacak demektir O vakit şöyle bir tahlil mümkün ABD’ye sistemin etkin olup olmadığını denetleme imkanı verilir Bu da ABD tarafı için mevcut konjonktürde tatmin edici bir seçenek olur Türkiye’den Kardeşim biz bunların parasını verdik aldık niçin kullanmıyoruz itirazı gündeme getirilebilir Lakin Türkiye aslında kullanmıyor Kullanmadığımız bir sistemi muhakkak bir müddet için kullanmama taahhüdünde bulunmuş olacağız Yani malumun ilamı olacak Lakin bu durumda şu gerçek değişmiyor Türkiye’nin bir hava savunma sistemine gereksinimi var
ABD Kongresi nde Türkiye ile savunma iş birliğinin geliştirilmesine dayanak sınırlıFotoğraf picture alliance dpa J Schwenkenbecher
Önerdiğiniz tahlil formülü ABD’nin Türkiye’nin hava savunmasına ne formda dayanak sağlamasını öngörüyor
ABD’den Patriot almak o denli kolay değil kongre onayı gerekiyor Fakat ABD şunu yapabilir Kendi mülkiyetinde olan Patriotları Türkiye’ye konuşlandırabilir Amerika’dan bu teklife Bizim de elimizde sınırsız sayıda Patriot yok deniyor Lakin şöyle de bir durum var Kendi elindeki S 300’leri Ukrayna’ya verince Çekya Cumhuriyeti’ne Patriot konuşlandırıldı Kaldı ki Çekya o kadar riskli bir coğrafyada değil NATO’nun caydırıcılığına da çok büyük bir katkısı yok Daha riskli bir coğrafyada bulunan Türkiye’ye konuşlandırılacak Patriotların NATO’nun caydırıcılığına da kesinlikle katkısı olacaktır Münasebetiyle öncelik verilirse Türkiye’ye konuşlandırılacak Patriot bulunabilir
Patriot füze savunma sistemiFotoğraf MSgt Sean M Worrell US Air Force picture alliance
ABD mümkün sonuçlar konusunda açıkça Erdoğan’ı uyarmıştı Türkiye’deki pek çok savunma ve dış siyaset uzmanı da Rus üretimi S 400’lerin satın alınması durumunda bunun hem ekonomik açıdan Türkiye’yi kayba uğratacağı hem de güvenlik ve askeri bakımdan Türk ordusunu zora sokacağı ikazlarını yapmışlardı Madem bu kadar ziyan edecektik o vakit niçin S 400’leri satın aldık diye sorulmayacak mı
Zararın neresinden dönsek kârdır denilmesi en doğrusu Türkiye’nin farz ı mahal iki yıllığına aslında kullanmadığı S 400’leri aktive etmeden hangarda tutmayı taahhüt etmesi karşılığında ABD’nin tıpkı mühlet için Türkiye’ye Patriot konuşlandırması hem Türkiye’nin acil hava savunma muhtaçlığını giderir hem de iki ülke ortasındaki inanç inşasına katkıda bulunabilir Bir ihtimal Amerika CAATSA yaptırımlarını da tıpkı mühlet için askıya alabilir Böylece iki ülke ortasında savunma işbirliğinin tekrar başlaması sağlanır Türkiye’nin politik riski azalacağı için bu sürecin iktisada kıymetli bir katkısı da olur Bunların üzerine tıpkı müddet içinde Türkiye F 16 modernizasyon kitlerini yeni F 16’ları satın alabilir İleride de S 400 krizinin büsbütün çözülmesiyle Türkiye’nin eskisi üzere olumlu şartlarda olmasa da F 35 programına geri dönüşünü de sağlanabilir
