Tarih Mart 2018
Türkiye’de sarı taksi Uber tartışması giderek alevleniyordu Ruhsatsız araçlarla çalıştığı yasal düzenlemelere Kızılay Travesti uymayarak haksız rekabete neden olduğu gerekçesiyle Uber’e açtığı dava iki yıldır devam ediyordu Taksiciler protesto aksiyonları yaparken Uber şoförlerinin de şiddete maruz kaldığı tez ediliyordu Tartışmalar sonrası yasal süreç taksicilerin Konak Travesti zaferiyle sonuçlandı
Mahkeme kararıyla 2019’da erişime engellenen Uber 2020 sonunda ise sadece taksilerle çalışma koşuluyla tekrar kullanıma açıldı
Mobil uygulama üzerinden araç çağırma platformu olan Uber Technologies Inc San Francisco Konyaaltı Travesti merkezli bir Amerikan şirketi Travis Kalanick ve Garrett Camp tarafından 2009’da kurulan şirket yasal statüsü ve taksi pazarında yarattığı değişimler nedeniyle dünyanın dört bir yanında problemler yaşarken süratle büyüdüve yıllık Kurtköy Travesti 17 milyar dolardan fazla gelir elde eden bir şirkete dönüştü Kalanick ve Camp ise Forbes’in en zenginler listesine girdi
Şu anda dünya genelinde 72 ülkede faaliyet gösteren Uber Türkiye pazarına Kuşadası Travesti Haziran 2014’te girdi Şirket araç şoförü sayısını 2017’de yaklaşık 3 bin 2018’de ise 8 bin olarak açıklamıştı Taksicilere nazaran ise o periyot bu sayı 10 bini geçiyordu Lisansı bulunmayan şirketin Türkiye’den kazandığı yüzde 20’lik komitenin vergisini ödemeye başlaması ise 2018’in son periyodunu buldu
Peki Uber yasal bir statüsü olmadan Türkiye’deki faaliyetlerini sürdürmeyi ve genişletmeyi nasıl başardı
DW Türkçe’nin Memleketler arası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu ICIJ ile birlikte yürüttüğü The Uber Files araştırmasına nazaran Uber muvaffakiyet sağlamak için girdiği tüm ülkelerde emsal taktikler kullandı Şirket sızdırılan iç kayıtlarına nazaran teknolojiden yararlanarak agresif lobi faaliyetleri yürüterek ve kanunları hiçe sayarak birkaç teknoloji uzmanı çalıştıran bir San Francisco teşebbüsünden global bir dev haline geldi
DW Türkçe’nin incelediği kayıtlara nazaran Uber’in Türkiye’de ruhsatsız araçlarla büyümesi taksicileri ayağa kaldırırken art planda lobi faaliyetleri sürüyordu Uber Türkiye’deki varlığını garantilemek için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yakın isimleri radarına aldı Periyodun bakanları Ali Babacan ve Mehmet Şimşek’in Erdoğan’ı ikna etmesi için harekete geçen şirket birinci olarak AKP kurucularından olan ve bir danışmanlık firması bulunan Cuneyd Zapsu’ya ulaştı
Fotoğraf ICIJ
Erdoğan’a yakın isimler hedeflendi
Tüm dünyada eş vakitli olarak yayınlanan ve Türkiye’ye ait evrakları yalnızca DW Türkçe’nin incelediği araştırmaya nazaran Uber Türkiye piyasasına girmeden evvel karşılaşacağı yasal zahmetler ve engellenme riskinin farkındaydı Türkiye’de lisans almayı garantilemek için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yakın isimler üzerinden lobi faaliyetleri yürüten şirket böylelikle her türlü yasal düzenlemeyi rahatlıkla yaptırmayı amaçlıyordu
İncelenen evraklara nazaran Uber Türkiye’ye girmeye hazırlanırken pazar araştırması yapan bir yönetici Önemli bir nokta şu ki RTE Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu günlerde yabancı internet şirketlerine karşı çok agresif Twitter ve Youtube’u vergi ödememekle suçluyor O halde tüm bu yaratıcı argümanlara karşı hazırlıklı olmalıyız dedi
Türkiye’de birinci olarak taksilerle işe başlayan Uber taksi ruhsatı olmayan araç sahipleriyle müşterilerin karşılıklı hizmet alım satımına imkan sağlayacak peer to peer yani şahıslar ortası iş modeli P2P’nin lansmanı için de gayeleri ve riskleri belirlemeye başladı
Bu halde işleyen platformlar kullanıcıların birbirlerine mal ve hizmet alıp satmalarını sağlarken karşılığında da bir kurul alyor
Eylül 2014 tarihli toplantı notlarına nazaran şirket yöneticileri Türkiye’de güçlü olan taksi lobisinin vereceği karşılık taksicilerin imajını olumsuz etkileyecek olsa da Uber’in topla tüfekle saldırmak yerine daha ölçülü bir yanıt vermeleri gerektiğini belirttiler Bir yönetici Gerçek şu ki Türkiye şoför ortaklarımız için şiddet riskine kayıtsız kalan büyük makûs Amerikan şirketi olarak kabul edilirsek kamuoyunu kazanamayacağımız çok milliyetçi bir pazar dedi
Cesur korsan taksicilere gereksinimimiz var
Aynı toplantıda korsan taksilerle çalışma da gündeme geldi Korsan taksicileri olağan iş ortakları olarak tanımlayan şirket yetkilileri Türkiye’deki maddelere nazaran ticari ehliyeti olmayan ve taksi nakliyeciliği yapan şoförlerin yalnızca para cezası ile cezalandırıldığına dikkat çekti Dokümanlara nazaran korsan taksicilerin sisteme kayıt olduğunda daha şeffaf hale geleceğini ve bunun onlar için sorun oluşturabileceğini söyleyen bir yöneticinin şöyle dedi
Bu yüzden başlangıçta şoförleri bulmakta zorlanabiliriz cesurlara muhtaçlığımız var ve cezaları ödeyeceğimizi garanti ediyoruz
Uber Türkiye’de faaliyete geçtikten çabucak sonra bir lobi kitapçığı hazırlatarak stratejilerini de belirledi Şirketin temel gayelerinden biri kilit iş ve siyasi paydaşları belirleyerek lüks nakliyecilikte daha düzgün bir lisanslama planı için yasa yapma sürecinin faal bir oyuncusu olmak tı
Ekim 2014’teki yazışmalarda Türkiye’den sorumlu bir yönetici Uber’in P2P lansmanının Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Twitter ve Youtube olayı üzere aktarılma riskine karşı AKP kabinesinden entelektüel ve teknoloji meraklısı kişilerle bağlantıya geçeceklerini söyledi
Dönemin İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan Fotoğraf Getty Images M Lloyd
Babacan ve Şimşek ile görüşme
Bu isimler devrin İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’ti Yazışmalara nazaran Babacan o tarihten evvel şirket kurucusu Travis Kalanick ile görüşmüş Şimşek ise yakın vakitte Londra’da Uber’i destekleyen bir tweet atmıştı
Toplantılarda Amacımız taksi lobisinden evvel bu iki kişinin Uber’i Erdoğan’a anlatmasını sağlamak diyen Uber yöneticisi devrin İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Kadir Topbaş ile konuşmanın taksi lobisini harekete geçirebileceğinden Topbaş’tan evvel daha kıdemli beşerlerle irtibata geçmeyi deneyeceklerini tabir etti
Şirket Babacan ve Şimşek’e AKP’nin kurucularından ve Erdoğan’ın yakın arkadaşı olan Cuneyd Zapsu üzerinden ulaşmaya karar verdi
Öte yandan eski İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu’nun oğlu Murat Aksu’ya ilişkin bir hukuk ofisi olan ASC Hukuk ile de muhtemel bir yardım için bağlantıya geçeceklerini belirttiler
AKP kurucularından olan Zapsu 2001 ile 2008 yılları ortasında partinin merkez yürütme şurası üyesiydi Zapsu Erdoğan’ın Başbakanlık periyodunda danışmanlığını üstlendi 2008 yılına kadar AKP Merkez Karar Yürütme Heyeti’nde MKYK olan ve Genel Lider Erdoğan’ın Özel Asistanlığı ve Data Koordinatörlüğünü yapan Zapsu 2008 yılında faal siyasi vazifelerinden istifa ederek kurduğu Cuneyd Zapsu Danışmanlık A Ş ile memleketler arası yatırım ve idare danışmanlığı hizmeti vermeye başladı
Cuneyd Zapsu 150 bin dolar istedi
Kayıtlara nazaran UBER yöneticileri İstanbul’da Zapsu ve şirket yetkilisi ile bir yemek gerçekleştirdi Görüşmede Zapsu’nun şirketi Uber’in Türkiye pazarında işlerini kolaylaştıracak kilit bireyleri belirledi Valilerden belediye liderlerine taksi plakası sahiplerinden medya şirketlerinin liderleri ve içişleri ulaştırma ve maliye bakanlarına yaklaşık 30 kişilik bir liste sunan Zapsu’nun şirket yöneticisi bu bireylerin kim oldukları ve şirketten duymak istedikleri bildirinin ne olduğu konusunda Uber’e yardım edeceklerini belirtti Ayrıyeten 2015 seçimlerinin öncesi ve sonrasında gerçek bağlantı kanalları kurmaları için şirkete rehberlik edeceklerini tabir etti
Görüşmenin akabinde Aralık 2014’te Zapsu’nun danışmanlık firması Uber’e bir muahede taslağı gönderdi Taslağa nazaran Zapsu üç aylık lobi faaliyeti için ayda 50 bin dolarlık fiyat talep ediyordu
Cüneyd Zapsu Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın danışmanlığını yapmıştı Fotoğraf Onur Coban Anadolu Agency picture alliance
Üst seviye bir yönetici Fiyat çok yüksek fakat muhtemelen Türkiye’de nitekim büyümemizin tek yolu Cuneyd Zapsu üzere nüfuz sahibi birinin bizi değerli Türklerin radarına sokması dedi Lakin iki şirket fiyatta anlaşamayınca o devir resmi bir mutabakat yapılmadı
Yazışmalarda Zapsu’nun Erdoğan’ın birinci devrinden olduğu ve tesirini yitirdiğini lisana getiren şirket yöneticileri kendisine son deva olarak başvurmayı düşünerek yeni alternatiflere yöneldi
Hükümetin göz yummasını sağlayabilir
Şirket yöneticilerine nazaran Uber’in Türkiye’de yapacağı bir iş paydaşlığı da maddelerin değiştirilmesine yardımcı olabilirdi
Ocak 2015’teki bir yazışmada Türkiye’den sorumlu bir yönetici kurduğu irtibatların kendilerine paydaşlık için Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın imam hatip lisesinden arkadaşı Hasan Gürsoy’un sahibi olduğu Gürsoy İnşaat’ı tavsiye ettiğini söyledi Şirketin yüklü olarak inşaat ve alışveriş merkezi işletmeciliği yaptığını ve ulaşıma yatırım yapmayı planladığını anlatan yönetici Özellikle özel jet kiralama Hükümet ve Cumhurbaşkanı ile çok yeterli irtibatları var hakikaten bu şirket AKP periyodunda yükseldi İlişkimiz aracılığıyla kendisine ulaştık ve çok ilgilendiler Sahiden de bu adam hükümetin evvel Uber’e göz yummasına ve sonra da gerekli P2P düzenlemelerine gitmesine meydan verebilir Onlarla bir mutabakat yaparsak Zapsu’nun hizmetlerine gereksinim duymuyor olacağız dedi
Uber daha sonra iki şirketle daha stratejik yatırım görüşmesi yaptı
Şubat 2015’te ise periyodun Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile görüşme gerçekleşti Şimşek’le görüşmenin hangi lobici ya da temaslar aracılığıyla gerçekleştirildiği sızan evraklarda meçhul kaldı Şimşek’in bu görüşmesi kamuya açık kaynaklarda da yer almadı
Şimşek çok destekleyici
Yenilikçilik ve şeffaflık yanlısı olarak tanımladıkları Bakan Şimşek ile görüşmenin olumlu geçtiğinin belirtildiği şirket notlarında Şimşek’in Uber’in Türkiye’de faaliyet göstermesi konusunda çok destekleyici olduğu tabir edildi Şirket notlarında Bizden Gelir yönetimi ile görüşmemizi istedi Onlardan da Uber konusunda olumlu olmalarını talep etti Twitter yasasını incelememizi tembih etti Uber e araç çağırma düzenlemeleri ve P2P hakkında Bakan’a bir teklif sunacak denildi
Uber’in şirket kayıtlarına giren kelam konusu Tweet’iFotoğraf Twitter
Dönemin İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’ın o periyot Uber CEO’su olan Travis Kalanick ve şirket kurucusu Garrett Camp ile yemek yediği de Uber yöneticilerinin iç yazışmalarında ortaya çıktı Üst seviye bir Uber yöneticisi 30 Haziran 2016’da şirketin öbür bir üst yöneticisine yazdığı bir e postada şöyle dedi
Yemekte Türkiye eski Başbakan Yardımcısı’nın yanında oturuyorum Yaklaşık üç yıl evvel Travis ve Garrett ile yemek yediğini söylüyor Rastgele bir kıymeti var mı Şayet öyleyse ondan bizim için ne yapmasını isteyebilirim
Diğer yönetici Sanmıyorum lakin onunla sohbet etmeye paha İktisattan sorumlu eski Başbakan Yardımcısıydı fakat aldığımız bilgilere nazaran Erdoğan’ın gözünden düştü ve son kabine değişikliğinde diğer bir bakanlık misyonuna atanmadı karşılığını verdi
Uber Türkiye’deki stratejik paydaşlık planını ise hayata geçiremedi Eylül 2015’teki yazışmalarda firmaların birçoklarının Türkiye’deki gergin siyasi ortamdan ötürü ya da taksi dalını etkilemek istemedikleri için bu alanda bir iştirake sıcak bakmadığı tabir edildi
Eski büyükelçi Tan ayda 35 bin dolar aldı
Bunun üzerine yazışmalarda Türkiye’de lisans almak için rastgele bir legal yolun olmadığı bu nedenle daha güçlü bir lobiciye gereksinim duyulduğu belirtildi
Uber’in Avrupa Ortadoğu ve Afrika’dan EMEA sorumlu bir yöneticisi Birçok seçeneği tükettikten sonra yasallaşma sürecinde bize takviye olacak yanlışsız kişiyi bulamazsak bunun Türkiye’deki tüm operasyonumuzu yine gözden geçirmemize neden olacağını hesaba katmak zorundayız dedi
Cuneyd Zapsu Mehmet Şimşek ve Ali Babacan ile bir sonuca varamayan Uber bu konuşmadan yaklaşık bir ay sonra lobi faaliyetlerine devam etmek için kutuplaştırıcı bir siyasi figür olmadığını düşündükleri ABD eski büyükelçisi Namık Tan ve ortağı periyodun Türk Amerikan İşadamları Derneği Lideri Ekim Alptekin ile anlaştı Tan ve Alptekin’in birlikte çalıştığı NT Danışmanlık firmasıyla aylık 35 bin dolardan üç aylık bir mukavele imzalandı
Eski büyükelçi Tan’ın Uber’le ilgili 2015 tarihli bir paylaşımı Fotoğraf Twitter
Uber yöneticileri Ocak 2016’daki yazışmalarda üç aylık müddet sonunda ilerleme kaydedildiği ancak amaca ulaşmak için daha uzun vakte muhtaçlık olduğunu belirterek aylık ödenecek ölçüsü 20 bin dolar bonuslar olarak belirleyip şirketle bir yıllık muahede yapmayı önerdiler Sızdırılan evraklarda bu mukavelenin imzalanıp imzalanmadığı yer almadı
Fatih Altaylı’ya sipariş köşe yazısı
Uber bu süreçte medya çalışmaları da yürütüyordu İç yazışmalara nazaran teğe bir görüşmeler sonrası Hürriyet ve Sabah’ın ortalarında olduğu gazetelere şirket hakkında müspet haberler yaptırıldı
Ocak 2016’daki yazışmalarda hükümete yakın gazeteci olarak tanımladıkları Fatih Altaylı’nın da iki köşe yazısı kaleme aldığı belirtildi
Uber yasal statü kazanmadan büyüdü
Gelinen noktada ise şirketin Türkiye’deki lobi faaliyetleri başarısız oldu Kendi lehine yasal düzenlemelerin önünü açamayan Uber’e 16 Ekim 2019 tarihinde İstanbul 10 Asliye Ticaret Mahkemesi kararı ile erişim pürüzü getirildi Şirketin turizm nakliyatı yetki dokümanlı araçları taksi olarak çalıştırması maddelere muhalif bulundu 2020’nin aralık sonunda ise İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 13 Hukuk Dairesi’nin kararına nazaran yalnızca sarı taksilerle çalışmak suretiyle Uber’e getirilen erişim pürüzü kaldırıldı
Ancak tüm bu lobi faaliyetleri içinde şirket 2014 ile 2019 ortasında yasal statü kazanmadan Türkiye’de faaliyet göstererek büyümüş oldu
İstanbul Taksiciler Esnaf Odası’nın eski lideri Yahya Uğur DW Türkçe’ye şirketin mahkeme kararına kadar yasa dışı faaliyette bulunmasa da maddelerdeki boşluklardan faydalandığını istinaf kararı sonrası ise yalnızca taksilerle çalışma koşulundan ötürü maddelerle uyumlu hale geldiğini söyledi
ICIJ’in araştırması da Uber yöneticilerinin vakit zaman kanunların dışında faaliyet gösterdiklerini bildiklerini ortaya koydu
Uber şu anda Türkiye’de sarı taksilerle çalışıyorFotoğraf DW U Danisman
Uber yöneticilerinden itiraf
Uber Türkiye dışında öbür ülkelerde de yasal boşluklardan faydalanmaya çalıştı
Sızan iç yazışmalara nazaran o periyot Uber’in kurumsal bağlantı yöneticisi olan Nairi Hourdajian Tayland ve Hindistan’daki hükümetlerin araç çağırma hizmetini kapatma gayretleri devam ederken şirket yöneticilerinden birine şöyle diyordu
Sorunlarımız var zira s tiğimin yalnızca yasadışıyız
Başka bir yazışmada ise Uber’in EMEA yöneticisi Mike Macgann şirketin ülke yöneticilerinden birine Uber’in yeni pazarlara giriş stratejisini şu sözlerle açıkladı Temelde Uber piyasaya çıkıyor ve akabinde düzenleyici ve yasal bir b k fırtınası var
Gizli kayıtlar sızdırıldı
Uber’in sızdırılan kayıtları şirketin dünyanın farklı ülkelerindeki kentlere girmek için savaşırken 2013 ve 2017 yılları ortasında kullandığı taktikleri ortaya koydu
The Uber Files İngiltere’nin önde gelen yayın kuruluşlarından the Guardian’a sızdırıldı ve Washington D C merkezli kar gayesi gütmeyen gazeteciler ağı olan Memleketler arası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu ICIJ ile paylaşıldı
Araştırma 83 bin e postayı içeren 124 binden fazla kayda dayanıyor Bu kayıtlar ortasında e postaların yanı sıra Uber’in üst seviye yöneticileri ortasındaki iMessage’lar ve WhatsApp yazışmaları sunumlar not defterleri brifing notları ve faturalar yer alıyor Belgeler Uber’in dünya çapında agresif bir formda genişlediği periyot olan 2013’ten 2017’ye kadar uzanıyor The Guardian ve ICIJ tarafından yürütülen ve 44 medya partneri ile paylaşılan proje üzerinde 29 ülkeden 180’den fazla gazeteci dört ay boyunca çalıştı
Uber çok sayıda ülkede taksicilerin protestosuna neden olmuştuFotoğraf ICIJ
Uber Bugün farklı bir şirketiz
Uber ICIJ’e ve DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada Uber bugün farklı bir şirket diyerek geçmişteki davranışlarının mevcut kıymetleriyle uyuşmadığını kabul etti Beş yıl evvelki bu yanılgılar çok sayıda hükümet soruşturmasına ve üst seviye birkaç yöneticinin iş akdinin feshine yol açtı diyen Uber’in Pazarlama ve Halkla Bağlar Kıdemli Lider Yardımcısı Jill Hazelbaker bu yüzden Eylül 2017’de firmanın iş yapış halinin her tarafını dönüştürmekten sorumlu yeni bir CEO olan Dara Khosrowshahi’nin misyona getirildiğini belirtti
Hazelbaker mevcut Uber çalışanlarının yüzde 90’ının Dara Khosrowshahi CEO olduktan sonra işe başladığını aktardı Uber sözcüsü Jill Hazelbaker ise Tabi ki birinci yaklaşımımız daha hassas olabilirdi çok sayıda yanılgı ve yanlış adımlar içeriyordu Büyüdükçe hükümetlerle olan münasebetlerimizin hem maddelere uygun hem de şeffaf olmasını sağlamak için lobi faaliyetlerimiz için ek iç kontrol sistemleri geliştirdik sözlerini kullandı
Türkiye’deki lobi faaliyetleri için ne kadar bütçe ayırdığını açıklamayı reddeden şirket şu anda Türkiye’de İstanbul Ankara ve İzmir’de yalnızca ticari taksi plakası olan taksilerle çalıştıklarını ve Türk maddelerine uygun hareket ettiklerini bildirdi
DW Türkçe’nin ulaştığı Ali Babacan ve Mehmet Şimşek Uber’in o devir Türkiye’deki faaliyetlerini kolaylaştıran rastgele bir tesirde ya da faaliyette bulunup bulunmadıkları ve şirket yöneticileriyle gerçekleştirdikleri görüşmelerin kapsamına ait sorularımıza cevap vermedi
