Rusya’nın Ukrayna işgali devam ederken iki ülke yetkilileri ortasında yüz yüze ve görüntü konferans tekniğiyle yapılan müzakereler de sürüyor. Bu görüşmelerde ele alınan mevzu başlıkları ortasında Ukrayna tarafının talep ettiği “güvenlik garantileri” de bulunuyor, lakin bunun detayları şimdi netlik kazanmış değil.
İstanbul’daki görüşmeler sonrasında iki tarafın yaptığı açıklamalara ve Ankara’nın verdiği bilgilere nazaran; Ukrayna tarafı Rusya’ya yazılı bir teklifte bulundu. Ukrayna “tarafsız” statüye sahip olma ve NATO üzere askeri ittifaklara katılmama karşılığında kendisine memleketler arası güvenlik garantilerinin verilmesini talep etti. Ukrayna ayrıyeten, ülkede yabancı ülkelerin askeri üs barındırmayacağını ve asker konuşlandırmayacağını da taahhüt ediyor.
Ukrayna’nın önerdiği garantör ülkeler ortasında BM Güvenlik Kurulu’nun P5 olarak nitelendirilen beş daimi üyesinin (ABD, Rusya, Çin, Fransa, İngiltere) yanı sıra Türkiye, Almanya, Kanada, İtalya, Polonya ve İsrail de yer alıyor.
Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisi Danışmanı ve birebir vakitte müzakere heyetinde yer alan Mykhailo Podolyak, görüşmelerin akabinde NTV‘ye verdiği demeçte, garantörlük sisteminin nasıl işlemesini istediklerine dair detayları aktardı.
Podolyak’ın açıklamasına nazaran; Ukrayna garantör olacak ülkelerle muahedeler imzalayacak ve bu garantör ülkeler rastgele bir hücum ya da savaş durumunda Ukrayna’ya silah ve asker takviyesi sağlayacak ya da mali olarak yardım edecek. Ülkeler bu yollardan rastgele birisini kendisi seçebilecek.
Erdoğan: Garantör ülkelerden biri olabiliriz
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Özbekistan dönüşünde yaptığı açıklamada, “Garantörlük konusunda da biz, Ukrayna’nın güvenliğini teminen garantör ülkelerden biri olabiliriz, buna unsur olarak sıcak bakıyoruz; fakat elbette bunun ayrıntılarının açıklığa kavuşması gerekiyor” diye konuştu.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da bugün A Haber‘deki yayında, Türkiye’nin garantörlük talebine sıcak baktığının işaretini verirken, “(Türkiye, Ukrayna’ya güç gönderecek) diyorlar, o denli bir şey yok. Bugün bir gazete yazmış Türkiye garantör olunca asker gönderecek diye, o denli bir şey yok” dedi.
Türkiye’nin savaş çıkmadan evvel ikili mutabakatlar kapsamında Ukrayna’ya sattığı silahlı insansız hava araçları (SİHA) Rusya ile uğraşta Ukrayna lehine kıymetli bir etken olarak bedellendiriliyor.
Rusya ve Ukrayna’nın görüşmelere görüntü konferans formülüyle yarın devam etmesi beklenirken, Ukrayna tarafının talep ettiği bu garantilere Rusya’nın nasıl bir cevap vereceği ise şimdi belirli değil.
Rusya’nın olumlu cevap vermesi durumunda ortaya çıkacak bir metnin Ukrayna ile ilgili ülkeler ortasında ikili seviyede mi imzalanacağı konusu da netlik kazanmadı. Ukrayna ile bu ülkeler ortasında ikili seviyede güvenlik garantisi muahedeleri imzalanması durumunda bu mutabakatların ülkelerin parlamentolarında onayı gerekiyor.
Güvenlik garantileri ne demektir?
Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle gündeme gelen “güvenlik garantileri” geniş manasıyla milletlerarası alakalarda devrin ruhuna ve kaidelerine nazaran çeşitli formlarda, ülkeler ortasında ikili ya da çoklu seviyede ya da milletlerarası örgütler çerçevesinde uygulanan inancı sağlamaya yönelik önlemler olarak isimlendiriliyor.
Devletler Hukuku’nda ise garantörlük; “garantör ülkeye tek taraflı güç kullanma yetkisi veren yahut memleketler arası mutabakata taraf olmaktan kaynaklanan yetkileri kullanabilmeye imkan sağlayan haklar” olarak tanımlanıyor.
Ukrayna tarafının yaptığı açıklamalarda güvenlik garantilerini NATO’nun 5’inci unsuru üzere şekillendirmek istedikleri göze çarpıyor.
“Birimiz hepimiz, hepimiz birimiz için” olarak yorumlanan NATO’nun 5’inci hususuna nazaran bir NATO üyesine yapılmış bir hücum tüm üyelere yapılmış kabul ediliyor.
Ancak Ukrayna’nın talep ettiği yahut müzakereler sonucunda uzlaşıya varılacak güvenlik garantilerinin nasıl olacağı, garantör ülkelerin nasıl hareket etmesi gerekeceği üzere konular hâlâ netlik kazanmış değil.
“İkinci Dünya Savaşı öncesinde periyodu çağrıştırıyor”
Kadir Has Üniversitesi Memleketler arası İlgiler Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serhat Güvenç’e nazaran BM mutabakatı dururken çeşitli ülkelerin kendi ortalarında bu cins güvenlik garantileri uygulamaya çalışmaları biraz da İkinci Dünya Savaşı öncesindeki periyodu çağrıştırıyor. BM Kuralı’nın “kolektif güvenlik” anlayışını yansıttığını hatırlatan Güvenç, şunları söylüyor:
“Bu son gelişmeler bize aslında İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan örgütlerin gözetmekle yükümlü oldukları normların önemli halde aşındığını gösteriyor. Kozmik düzenlemelerden ad-hoc düzenlemelere geçiyoruz.”
Ülkelerin birbirlerine verdiği güvenlik garantileri her vakit barış ve istikrar getirmiyor ya da düşmanlıkların büsbütün bir kenara bırakıldığı manasına gelmiyor. 1994’te imzalanan Budapeşte Memorandumu ile Ukrayna elindeki nükleer silahlardan vazgeçmeyi kabul etmiş, bunun karşılığında Rusya, İngiltere ve ABD garantör olmuştu. İkinci Dünya Savaşı öncesinde de ülkelerin sıklıkla birbirleri ile saldırmazlık paktları imzaladığı lakin yeniden de savaşa gidildiğine dikkat çekiliyor.
Prof. Dr. Güvenç, “İkili mutabakatlar öbür bir çağın mutabakatları. İki dünya savaşı ortasından sonra aslında Türkiye’nin bu çeşit muahedeleri çok yok, çoğunlukla çok taraflı düzenlemeleri tercih etmiştir” diyerek, Bağdat Paktı ve Balkan Paktı üzere örnekleri sıralıyor.
Türkiye’nin garantörlükleri
Türkiye’nin “garantörlük” konusunda deneyim ettiği en değerli örnek Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden muahede ile oldu.
Kıbrıs Cumhuriyeti İngiltere, Yunanistan ve Türkiye garantörlüğü altında Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar iştirakinde kuruldu ve 1959 yılında Zürih’te imzalanan Garanti Mutabakatı’nın 2’nci unsuru ile bu üç ülke Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını, ülke bütünlüğünü, güvenliğini ve anayasanın temel unsurları ile oluşan durumu tanıyarak, bunları garanti etti.
Anlaşmanın 3’üncü hususu ile “üç garantör devletten biri, birlikte yahut birbirlerine danışarak hareket etmek imkanı bulunmadığı taktirde, tek başlarına bu antlaşmanın oluşturduğu durumu tekrar oluşturmak gayesi ile hareket etmek hakkına” sahip oldu. Türkiye’nin 1974’teki Kıbrıs harekatı da bu garanti mutabakatı çerçevesinde düzenlendi.
Türkiye’nin ayrıyeten Nahçıvan ve Acaristan için de garantörlüğü bulunuyor.
Gülsen Solaker
© Deutsche Welle Türkçe
