Bu yıl Türkiye’nin NATO üyeliğinin 70’inci yıldönümü.
Rusya’nın Ukrayna saldırısının bir müddettir gerek Türkiye gerekse NATO’da farklı açılardan tartışılan, Rusya’dan S-400 füzelerinin alınmasıyla da olumsuz tarafta etkilenen ittifak ile münasebetlerini yeni bir boyuta taşıyıp taşımayacağı merak konusu.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği’ne karşı bir istikrar ögesi olarak kurulan NATO, 1991’de Sovyetler Birliği’nin yıkılması sonrasında doğuya hakikat genişlemeye başladı. 1999’da eski Varşova Paktı üyeleri Polonya, Çekya ve Macaristan; 2004 yılında ise Bulgaristan, Romanya, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Slovenya İttifak’a katıldı.
Özellikle bu son genişleme Rusya’yı çok rahatsız ederken Gürcistan ile birlikte Ukrayna’nın da NATO’ya katılma talepleri Moskova’nın işgal için öne sürdüğü münasebetlerden biri.
Ukrayna savaşında şu an için rastgele bir NATO üyesine direkt yönelmiş bir tehdit bulunmuyor. NATO’nun çok bilinen ve 5’inci unsurun işlemesini gerektiren kırmızı çizgisi Rusya’nın akınlarını bir NATO üyesi ülkeye yöneltmesi. Bu durumda NATO’nun 5’inci hususa nazaran ittifakın tümü askeri akına uğrayan üye devleti savunmak zorunda.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ise son yaptığı bir açıklamada, Ukrayna’da çatışmanın tarafı olmayacaklarını, asker göndermeyeceklerini ve Ukrayna hava alanında uçaklarını uçurmayacaklarını söylemişti.
Türkiye ve NATO
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan da Salı akşamı Kosova Cumhurbaşkanı ile ortak basın toplantısında, Kosova’nın NATO üyeliği için “NATO’nun bir üyesi olarak Kosova’yı tanırız” diyerek Türkiye’nin NATO’nun genişlemesinin yararlı olduğunu daima savunduğunu kaydetti.
Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan
Türkiye büyük ordusu, NATO harekat ve misyonlarına sağladığı katkılarla İttifak içinde kıymetli bir ülke. Bu nedenle Rusya’nın saldırısının Türkiye’nin NATO üyeliğini hangi açılardan etkileyeceği uzmanlarca çok istikametli biçimde ele alınıyor.
Emekli Büyükelçi Hasan Göğüş, Ukrayna krizinin bir müddet evvel “beyin vefatının gerçekleştiği” tartışmaları yapılan NATO’yu birleştirdiği ve İttifak dayanışmasını artırdığı kanısında. Göğüş, öteki taraftan ise şayet Avrupa’nın NATO dışında diğer bir savunma kimliği geliştirmek istemesi durumunda bunun Türkiye için olumsuz olacağına işaret ediyor.
Eski diplomat Aydın Selcen de Türkiye için NATO üyeliğini, Lozan ve Montrö muahedeleri, Hatay’ın Türkiye’ye iştiraki ve İsmet İnönü’nün ülkeyi İkinci Dünya Savaşı dışında tutması üzere kıymetli bir dış siyaset başarısı olarak gördüğünü tabir ediyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ise 2001’deki 11 Eylül akınları üzere tarihin dönüm noktalarından birisi olduğunu söyleyen Selcen, “Bu bizim hayatlarımızda gördüğümüz Türk dış siyaseti açısından en önemli sınamalardan biridir” diyor.
Emekli Tümgeneral Ali Er de Türkiye için NATO’nun Batı’nın bedeller ittifakına iştiraki açısından bir çeşit “menteşe” misyonu gördüğünü tabir ediyor. Er, NATO’nun Türkiye’ye en kıymetli katkısı savunma kabiliyetine olduğu kadar Türkiye’nin demokrasi yolundaki katkısıdır” yorumunda bulunuyor.
Er’e nazaran, Karadeniz’e açılan kapılar olarak nitelendirilen Boğazlar’ın Türkiye’nin denetiminde olması da NATO için ehemmiyetini artıran bir faktör.
Bu ortada Erdoğan, ortak basın toplantısında şunları da kaydetti:
“Şu anda AB üyesi ülkeler içinde savunma endüstrinde işbirliği yapmamız gereken ülkeler var. Bu ülkelerin birçoğu birebir vakitte NATO üyesi. Türkiye de bir NATO üyesi. Türkiye’ye savunma sanayi işbirliğinde yaklaşmayan, uzak duran… Biz beraberiz, müttefikiz. Türkiye’ye vermeniz gereken araç, gereç, mühimmat, bunları niçin vermiyorsunuz? Vermiyorlar. Bir savaş mı çıksın, bunu mu bekliyorlar? Bunlar samimi değiller. NATO üyeleri de yalnızca laf üretiyor, AB üyeleri de laf üretiyor.”
Rusya’dan S-400 alımı
Ancak Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemini alması NATO içinde inanç buhranı yaratmış, Türkiye’nin üyeliği ile ilgili de tartışmalara neden olmuştu.
Göğüş, Türkiye’nin S-400’leri aldığı devirde Putin’in bu kadar çılgınlık yapacağının varsayım edilmediğini söylüyor ve bundan sonraki süreçte Montrö Mukavelesi’nin uygulanmasında “sıkı durmasının” Türkiye’ye puan kazandıracağını söz ediyor.
Er, füzelerin alımının akabinde Türkiye’ye karşı İttifak içinde bir “güvensizlik ortamı” oluştuğunu belirtiyor ve “Putin bu füzeleri bırakın 2,5 milyar doları almayı, ücretsiz vermiş olsa bile milyarlarca dolara kazanamayacağı büyük bir stratejik güç kazandı. Zira NATO içindeki birlikteliğe bir kuşku virüsü koydu” diyor.
Aydın Selcen de hava savunma sisteminin alımını “büyük bir hata” olarak gördüğünü söyleyerek şunları kaydediyor:
“2,5 milyar dolar Türkiye’nin kamu kaynağı ziyan edilmiştir. Bu sistem şimdiye kadar ne aktive edilebilmiş ne de ortaya çıkarılabilmiştir. Kime, neye karşı kullanılabileceği meçhuldür. NATO müttefiki Türkiye’nin neden Rusya’dan bu türlü bir hava savunma sistemini aldığı da anlaşılamamaktadır. Bugüne kadar da anlaşılamamıştır.”
NATO için Türkiye’nin önemi
Uzmanlara nazaran bu tartışmalara karşın Türkiye, Rusya’ya karşı NATO’nun bir kanadı olması bakımından ehemmiyetini artırarak koruyor.
Selcen, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Rusya ile kara hududu kalmadığını lakin Karadeniz’de iki ülkenin karşı karşıya olduğunu hatırlatarak şunları belirtiyor:
“Türkiye’nin mutlak surette hem Bayraktar SİHA ihracatı üzere yaptığı işlerden ötürü hem de Montrö’yü uygulaması üzere konularda oynadığı rol ve pozisyonu itibariyle, durumu kendi açısından Avrupa’nın bir kesimi olduğunu anlatmak için kullanması, karşılığında da Avrupa ve ABD’nin de Türkiye’nin yerinin Batı olduğunu teslim etmesi gerekir.”
Gülsen Solaker
© Deutsche Welle Türkçe
