Türkiye’de artan döviz kuru ve Türk Lirası’nın kıymet kaybı, tüm girdi kalemlerinde dışa bağımlı olan yayıncılık kesiminde önemli bir ekonomik krize neden oldu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran, 2021 yılında ortalama fiyatı en fazla artan eser yüzde 168 ile kâğıt oldu. Türkiye Yayıncılar Birliği’ne nazaran ise yılbaşından bu yana kitap kâğıdına yüzde 130 ila 150, birinci hamur kâğıdına ise yüzde 200 ila 250 ortasında artırım geldi. Girdi maliyetleri süratle artan ve hammadde bulmakta zorlanan yayınevleri gitgide derinleşen krize tahlil arıyor.
Kriz raflara da yansıdı
Büyük bir krize giren bölümde birden fazla yayınevi ya kitap basmıyor ya da kitap basarken daha az ve seçici davranıyor. Tüm girdi kalemleri ithal olan bölümden peş peşe kitap basımlarının iptal edildiğine dair haberler geliyor. Yayıncılar öncelikli olarak çok satan kitapları basmayı tercih ediyor, birtakım yayınevleri ise baskısı biten kitapları yine basmıyor. Ankara’da bulunan Heretik yayıncılık, kur artışı ve kâğıt maliyetlerindeki inanılmaz artış nedeniyle baskısı biten kitapları tekrar yayımlamama kararı aldı.
Yayıncıların içinde bulunduğu kriz raflardaki kitaplara da yansıyor. Edebiyat kategorisinde 100 sayfalık kitabın satış fiyatı ortalama 30 liraya yükselirken, önümüzdeki süreçte kitap fiyatlarında yüzde 40’a varan artırım beklentisi var.
“Dün 30 lira fiyat koyduğumuz kitaba bugün 50-60 lira demek zorundayız”
Krizin temel sebebi, kağıttan mürekkebe kadar bölümün tüm girdi kalemlerinin ithal olması. Dünya genelinde kağıt fiyatlarının arttığına dikkat çeken Türkiye Yayıncılar Birliği Lideri Kenan Kocatürk, pandemiyle bir arada kağıt ambalaj eserlerine talebin arttığını, bunun da kağıt hamurunda kullanılan selülozun hammadde fiyatlarını artırdığını belirtiyor. Çin’de selüloz üreten 280 fabrikanın ekolojik sebeplerle kapatıldığını tabir eden Kocatürk, bu nedenle selülozun ton fiyatının 750 dolara çıktığını söylüyor. Kocatürk, karşılaştıkları sorunları şu sözlerle anlatıyor:
“Böyle olunca bütün dünyada kağıt maliyetleri arttı. Artış bizim satış fiyatlarımızı da etkiliyor. Yalnızca kağıt fiyatları açısından değil. Dövizin yükselmesiyle birlikte matbaa maliyetleri, telif maliyetleri ve olağan genel masraflarımız de arttı. Kur artışıyla bir arada ulaşım ve taşıma masrafları, ambalaj masrafları elektrik ve su sarfiyatları arttı. Hasebiyle yayıncılar yeni ürettikleri kitaplarda, eski fiyatlara nazaran çok farklı fiyatlarla karşı karşıya kalıyor. Dün 30 lira fiyat koyduğumuz kitaba bugün 50-60 lira demek zorunda kalıyoruz.”
15 yıllık Notos Mecmuası birinci defa çıkmadı
Yayıncılık dalındaki kriz gazete ve mecmuaları de derinden sarstı. 2006 yılının Aralık ayında birinci sayısı çıkan ve 15 yıldan beri kesintisiz bir formda yayımlanan edebiyat Mecmuası Notos, birinci defa bir nüshasını yayımlamama kararı aldı. Ocak-Şubat sayısının yayımını Mart ayına erteleyen Notos, Mart-Nisan sayısı için de okurlarından takviye istedi. Notos Yayın Direktörü Semih Gümüş, 89’uncu sayıda 800 euroya aldıkları bir ton kâğıdın, 90’ıncı sayıya gelindiğinde yüzde 70 zamlanmış ve bin 350 euroya yükselmiş olduğunu belirtiyor. Notos’un Türkiye’nin kültür ortamı için kıymetli bir mecmua olduğunu söz eden Gümüş, 15 yıldır tek bir sayının bile bir gün gecikmeden yayımlandığına dikkat çekiyor. Ocak-Şubat sayısını atlatmaya önemli bir sıkışmanın neden olduğunu vurgulayan Gümüş, küçük bir rahatlama için bu kararı aldıklarını söz ediyor:
“Bunun bir dergici için ne kadar üzücü olduğunu dergiciler bilhassa bilirler. Sonuçta Notos çok değerli bir edebiyat mecmuası. Onun geleceğinin korunabilmesi için bir dayanak kampanyası başlatmaya karar verdik. Dayanışma davetimiz çok olumlu bir karşılık gördü. Fakat bunların hepsi süreksiz. Kalıcı tahlil, bu tuhaf ekonomik siyasetin değiştirilmesi, tıpkı vakitte devlet dayanaklarının yayıncılık dünyasına önemli olarak yapılmasıdır.”
Kağıt ve matbaa fiyatları artık euro ile ödeniyor
Bir yayınevi peşin ödemelerle yayımladığı kitabın gelirini ortalama 6 ay içinde alabiliyor. Fakat, döviz kurundaki dalgalanmadan sonra kağıt tedarikçileri ve matbaalar artık vadeli çalışmamaya başladı. Son haftalarda kağıtçıların artık euro ile ödeme almaya başladığını belirten dal temsilcileri, matbaaların da peşin para ile çalıştığına dikkat çekiyor. Yayıncılar, büyük kağıt tedarikçileri yahut stokçuların döviz kurundaki oynaklık nedeniyle kağıt satmak istemediğinden de şikayet ediyor. Dünyadaki üreticilerin de artık Türkiye’ye gönderdikleri kağıtlara sınırlama getirdiğini belirten Notos Yayın Direktörü Semih Gümüş, yayıncılık dalının çok büyük bir krizin içinde olduğunu söz ediyor.
“Bizim aklımıza sığmayan bir ekonomik siyaset yüzünden görülmemiş bir döviz krizi ile sonra da çok yüksek bir enflasyonla karşılaştık” diyen Gümüş, bir kitabın yahut mecmuanın tüm girdilerinin ithal olduğunu söz ederek, yayıncılıkta dışa bağımlılığa dikkat çekiyor:
“Yaptığımız iş büsbütün dövize bağlı. Münasebetiyle bu kitap fiyatlarına yansıyor. Bir yandan maliyetler karşılanması çok güç hale geliyor. Kaçınılmaz olarak kitap fiyatları yükselince, okurların kitap alma gücünün sonlu olduğu da düşünülürse toplam satılan kitap sayısında bir düşüş olacak. Yani bu ikisi birbirinin çarpanı haline gelecek. Yayıncılığımız zati şu anda bir krizin içinde. Bunun sonunda bu krizin 2022 yılı içinde biraz daha derinleşeceği söylenebilir. Yayınlanan ve satılan kitapların toplamında kıymetli bir düşüş olacağı şimdiden öngörülebilir.”
Krizin sonuçları ne olacak?
Sektör temsilcileri krizin 2022 yılında daha da derinleşeceğinden tasa ediyor. Türkiye Yayıncılar Birliği Lideri Kenan Kocatürk, ferdî kütüphanelerini kurmak isteyenlerin daha az kitap alacağını, yayıncıların da satışından emin olmadıkları kitapları basmamaya yöneleceklerini belirtiyor.
Kocatürk, “Bu durum yeni muharrirlerin belgelerini değerlendirmeme, var olan yayın programlarını ötelemelerine neden olacak. Bunun da kültürel çeşitliliğe ziyan vereceğini düşünüyoruz” diyor.
SEKA’nın özelleştirilmesi
Kâğıt krizi aslında Cumhuriyet tarihinin birinci sanayi kuruluşu SEKA’nın özelleştirilmesi ve dokuz fabrikasından sonuncusunun da 2005 yılında kapatılması ile başladı. Geçen hafta bu hususta meclis araştırması isteyen CHP’ye nazaran, SEKA’nın kapatılmasından sonra ithal kâğıda son 15 yılda yüzde 462, son bir yılda ise yüzde 120 artırım geldi. Uzmanlar, Türkiye’nin bir an evvel kağıt sanayisini tekrar kurması gerektiği görüşünde.
Krizden nasıl çıkılabilir?
Yayıncılık kesimi gördükleri en büyük krizden çıkmanın yolunu arıyor. Türkiye Yayıncılar Birliği Lideri Kenan Kocatürk, dün Ankara’ya giderek bu bahisle ilgili bakanlıklarda temaslarda bulundu. Yayıncılara bir nebze dayanak olabilmesi için lokal idarelerin ve halk kütüphanelerinin kitap satın alma bütçelerini artırması gerektiğini belirten Kocatürk, kimi sıkıntıların çözülmesi durumunda bölümün kıymetli ölçüde rahatlayacağını düşünüyor. Krizden çıkılması için devlet takviyesinin kaide olduğunu vurgulayan Kocatürk, şu tekliflerde bulunuyor:
“Avrupa Birliği (AB) ülkeleri dışından kağıt ithal edilirken yüzde 10 fon uygulanıyor. Bu fonun kaldırılması, kağıtta ve kitapta da KDV’nin kaldırılması gerekir. Dijital kitapta yüzde 18’lik KDV var. Bunun aşağıya çekilmesi gerekiyor. Bunu Maliye Bakanlığına ilettik. Kitabevlerinin ayakta kalması için e-ticaret sitelerinin yıkıcı indirim yapmadıkları bir regülasyona muhtaçlığı var Türkiye’nin. Birebir vakitte kitabevlerinin de sigorta ve muhtasar alanında desteklenmesine gereksinim var.”
Felat Bozarslan/Diyarbakır
© Deutsche Welle Türkçe
