İstiklal Caddesi’nde Pazar günü yaşanan patlama sonrası gözler tekrar Suriye’ye çevrildi.
Bombayı bırakan kişinin gözaltına alınıp sorgulanmasının akabinde yaptığı birinci açıklamada İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, “Eylemi yapanın Afrin’den geçtiği konusunda bir kıymetlendirmemiz var” dedi. Daha sonra ise taarruz talimatının Kobani’den geldiğinin “çok açık ve net ortada” olduğunu söyledi, “karşılığını daha ağır vereceğiz” diye de ekledi.
Peki Afrin ve Kobani kimin denetiminde? Soylu’nun “Karşılık vereceğiz” kelamları ne manaya geliyor?
Afrin’de ne oluyor?
Afrin geçen ay, El Esas kökenli Heyet Tahrir Şam (HTŞ) örgütü ile Türkiye takviyeli Suriye Ulusal Ordusu’nun (SMO) birtakım ögeleri ortasındaki çatışmalarla gündemdeydi. Ankara tarafından “terörist örgüt” olarak tanımlanan HTŞ ile eski ismi Özgür Suriye Ordusu olan SMO ortasındaki çatışma sonucu yaklaşık 60 kişi ölmüş, şiddet olayları Türkiye’nin müdahalesi ile son bulmuştu. HTŞ militanları Türkiye sonuna 20 kilometre aralığa kadar ilerleyince Türk tankları bölgede mevzilendi, bunun üzerine 20 Ekim’de ateşkes ilan edildi. Halihazırda HTŞ denetimindeki Afrin, 2018’de TSK ve desteklediği silahlı muhaliflerce yürütülen operasyon sonucu YPG’den alınmıştı. HTŞ’nin Ekim sonunda SMO ile vardığı muahede gereği bölgeden çekilmesi gerekse de halihazırda Afrin merkezinde varlığını sürdürüyor. Rusya ve ABD tarafından da tehdit olarak görülen örgütün Afrin’deki varlığı memleketler arası kamuoyunda rahatsızlığa neden oluyor.
Suriye’nin kuzeyindeki Afrin kentinin şehir merkezi Fotoğraf: Bekir Kasim/AA/picture alliance
ABD ne kadar faal?
Amerikan ordusu halihazırda 900 kadar askerle Suriye’nin kuzeyindeki topraklarda faaliyet gösteriyor. Bu birliklerin temel misyonu IŞİD’le gayret. Türkiye yahut Rusya’ya kıyasla alandaki varlığı sonlu olan ABD güçleri geçtiğimiz aylarda, kimileri Türk askerinin denetimindeki bölgeler içinde olmak üzere IŞİD önderlerine yönelik operasyonlar düzenledi. ABD ayrıyeten, ana gövdesini Türkiye’nin PKK’nın uzantısı olarak gördüğü YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) tekrar IŞİD’le uğraş gerekçesiyle eğitim veriyor, para ve teçhizat dayanağı sağlıyor. ABD’nin Suriye’nin kuzeyindeki Kürt kümelere dayanağı Ankara-Washington çizgisinde yıllardır en kıymetli kriz başlıklarından biri. Bilhassa her yıl Kongre’deki bütçe görüşmeleri sırasında bu takviyenin ölçüsüne ait tartışmalar Türkiye’de ABD’ye yönelik reaksiyonlara neden oluyor. “DEAŞ terör örgütü ile gayret bir öteki terör örgütü ile yürütülmemelidir” diyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan geçtiğimiz yıllarda sık sık ABD’yi YPG’yi desteklemekten vazgeçmeye çağırmıştı. Pazar günkü atak sonrası da İçişleri Bakanı Süleyman Soylu “Amerikan Büyükelçisi’nin taziye dilemesini kabul etmiyoruz, reddediyoruz” diyerek ABD’yi suçlamıştı.
Rusya nerede?
Suriye’de 2015’ten beni en büyük askeri güç olan Rusya’nın alandaki aktifliği, Ukrayna savaşının başlamasıyla azaldı. Geçtiğimiz aylarda çok sayıda asker ve değerli ekipman Suriye’den Ukrayna’ya taşındı. Lakin Rusya hâlâ hava üstünlüğüne sahip kıymetli bir aktör. Son periyotta HTŞ denetimindeki İdlib’e yönelik taarruzlarla gündeme geliyor. Hem Rusya hem de desteklediği rejim güçleri, HTŞ’nin varlığını münasebet göstererek Türkiye’ye 35 kilometre aralıktaki İdlib’i bombalıyor. 20 binin üzerinde savaşçısı olduğu sanılan HTŞ, halihazırda bölgedeki en büyük silahlı güçlerden. Türkiye, akınların yeni bir göç dalgasına yol açmasından telaş ediyor. Olağanda seyrek nüfuslu bir tarım bölgesi olan İdlib, rejim tersi muhaliflerin kalan son büyük kalesi pozisyonunda. Bu özelliğiyle rejim askerlerinden kaçan öteki kentlerdeki siviller için bir toplanma yeri. Kentte 2010’da yalnızca 165.000 kişi yaşıyordu. Artık bu sayı 3,5 ila 4 milyon civarında. Son olarak evvelki Pazar günü yerinden edilmiş Suriyelilerin bulunduğu kampa yönelik misket bombalı akında 9 sivil öldü, 70 kişi de yaralandı. Mağdurların bir kısmı Türkiye’deki hastanelerde tedaviye alındı. Birtakım analistler, taarruzların Rusya ve Türkiye ortasındaki çıkar çatışmalarıyla ilgili olduğuna inanıyor. Türkiye müsaade vermediği için Çanakkale ve İstanbul boğazlarından geçemeyen Rus savaş gemileri Akdeniz’de sıkışıp kaldı, Karadeniz’deki üslerine dönemiyor. Türkiye, Rus askeri ve sivil uçakların Suriye’ye kendi hava alanı üzerinden gitmesine de müsaade vermiyor.
Afrin’da son devirde farklı kümeler ortasında çatışmalar meydana geldiFotoğraf: Rami Alsayed/NurPhoto/IMAGO
İsrail ve İran’ın rolü ne?
Sünni IŞİD’in Suriye’de peş peşe muvaffakiyet elde etmesi üzerine 2015 ortasında İran etkin olarak çatışmalara taraf oldu. Lübnan, Afganistan, Irak ve Pakistan’dan da Şii savaşçılar İran saflarına katılmak üzere Suriye’ye geldi. Rusya Beşar Esad’a hava hakimiyeti sağlarken, karadaki kazanımlara katkı İranlı milislerden geliyor. Öte yandan İsrail sık sık Suriye rejimi ve onun kıymetli destekçisi İran güçlerine karşı hava atakları düzenliyor. Son olarak Pazar günü başşehir Şam’ın 180 kilometre kuzeyindeki Homs kentine yönelik akında 2 Suriye askeri öldü, 3 asker de yaralandı. İsrail Eylül ayında da Şam havalimanının pistlerini bombalamış, pist onarılana kadar uçuşlar yapılamamıştı. İsrail, rejim askerlerinin yanı sıra İran takviyeli milisleri de amaç alırken Suriye bu füzeleri, Rus üretimi hava savunma sistemleri ile önlemeye çalışıyor.
İstanbul saldırısı sonrası ne yaşandı?
Altı kişinin hayatını kaybettiği İstiklal Caddesi’ndeki patlama sonrası Ulusal Savunma Bakanlığı, Barış Pınarı bölgesine akın hazırlığında olduğu belirtilen bir YPG’li kümenin insansız hava aracıyla maksat alındığını, roketatar sistemlerinin imha edildiğini açıkladı. Burası Fırat Irmağı’nın doğusunda, ABD takviyeli YPG birliklerinin denetimindeki alanla sınır. Öte yandan Suriye İnsan Hakları Gözlemevi Pazartesi sabahı Türk topçusunun, bu kere Fırat Irmağı’nın batısında,Halep’in kuzey kırsalında Kürt ve rejim güçlerinin bulunduğu alanlara ağır ateş açtığını aktardı. Türkiye birlikleri geçen hafta da bu bölgede Kürt güçlerin konuşlandığı Tel Rıfat’ı bombalamıştı. PKK ise Pazartesi yaptığı açıklama ile İstiklal Caddesi’ndeki bombalı hücumla ilgisinin bulunmadığını sav etti.
Saldırının akabinde İstiklal CaddesiFotoğraf: Kemal Aslan/REUTERS
Suriye’ye yeni operasyon bekleniyor mu?
İstiklal Caddesi’ne yönelik atak sonrası İçişleri Bakanı Soylu’nun “Beyoğlu İstiklal Caddesi’nde bize bu acıyı yaşatanların daha misli ve kat kat acıyı yaşayabilecekleri bir karşılığı yakın bir vakitte onlara göstereceğiz” tabirleri yeni bir hudut ötesi operasyon yapılabileceği değerlendirmelerine yol açtı. “Şahıs Afrin üzerinden ülkemize giriş yaptığını beyan etmiştir” diyen Soylu, hareket talimatının Kobani’den geldiğini de kaydetti. Türkiye, Cerablus’un doğusu ile Tel Abyad ortasında kalan bölgeden YPG’yi çıkarmak istiyor. Bölgedeki en kıymetli yerleşim ünitesi olan Kobani’de Rus askerinin de varlığı kelam konusu. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan Mayıs 2022’den beri aralıklarla, “Güvenlik tasalarını gidermek için” Suriye’ye yeni bir kara harekâtı yapılabileceğini tabir ediyordu. Haziran ayında Bakanlar Şurası toplantısı sonrası yaptığı açıklamada Erdoğan, “Suriye hududunda oluşturmaya başladığımız güvenlik koridorunun eksikliklerini tamamlamayla ilgili hazırlıklarımız biter bitmez yeni harekatlara başlayacağız” demişti.Öte yandan 18 Ekim Salı günü Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’ın “Suriye ile Türkiye ortasında o denli inançlı bir sınır oluşturuldu ki, Türkiye’ye yönelik atak ihtimali çok çok azaldı” formundaki kelamları bir kara operasyonu ihtimalinin azaldığı ya da en azından bir müddet için ötelendiği yorumlarına neden olmuştu.
Türkiye kaç harekât düzenledi?
Türk Silahlı Kuvvetleri, Suriye’de iç savaşın başladığı 2011’den beri bu ülkeye yönelik dört farklı kara harekatı gerçekleştirdi. Bunların birincisi 24 Ağustos 2016 başlayan ve IŞİD’in gaye alındığı Fırat Kalkânı Harekâtı oldu. Daha sonra terör örgütü PKK’nın Suriye uzantısı YPG ve farklı kümelerin Suriye’nin kuzeyindeki faaliyetlerine karşı sırasıyla Zeytin Kolu (20 Ocak 2018) ve Barış Pınarı (9 Ekim 2019) harekâtları yapıldı. 5 Mart 2020’de başlayan dördüncü ve son operasyon olan Bahar Kalkanı ise direkt rejim güçlerini maksat alması bakımından evvelkilerden ayrıldı.
