Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “yüksek kur-düşük faiz” söylemi ile hayata geçirdiği model, ihracatta rekor büyüme yaşanmasını ve cari fazla verilmesini vaat ediyordu. Lakin “yeni iktisat modeli,” sadece enflasyonda değil; dış ticarette de bekleneni veremedi. Enflasyon rekor kırarken, cari açık son yılların en yüksek düzeyini gördü. İhracat ise pandemi ile geçen son iki yıla göre 2022’ye uygun bir başlangıç yapmış olsa da, ithalattaki sert yükseliş, tasaları artırdı. DW Türkçe’ye konuşan iş dünyası temsilcileri ve ekonomistler, hükümetin uyguladığı modelin sadece iç piyasayı değil, dış ticareti de olumsuz etkilediği görüşünde.
Dış ticaret açığı büyüyor
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın hayata geçirdiği “yeni iktisat modeli” sadece yüksek enflasyonun yarattığı hayat pahalılığı ile değil; Türkiye’nin dış ticaretinde de kahırlara neden oluyor. Ticaret Bakanlığı datalarına nazaran, hükümetin “düşük faiz-yüksek kur” söylemi ihracatta umulan artışı sağlamazken, ithalatta ise süratli yükselişin önünü açtı. Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine başladığı Eylül 2021’den bu yana geçen son 6 ayda, 125 milyar dolarlık ihracata karşılık 165 milyar dolarlık ithalat faturası ortaya çıktı. İthalat mart ayında 30 milyar dolar sonunu da aşmış oldu.
Yeni iktisat modelinin birinci tesirlerinin görüldüğü Ekim 2021 devrinde 1,5 milyar dolar düzeyinde olan dış ticaret açığı, Mart 2022 itibariyle 8,2 milyar dolara çıktı. Yeni iktisat modelinin uygulandığı son 6 ayda ise 40 milyar dolarlık dış ticaret açığı meydana geldi. Artan döviz kurunun tesiriyle, sırf Ocak-Mart devrinde güç ithalatına harcanan para, geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 188 artarak 25 milyar dolara çıktı.
“Bu ekonomik yapıyla ithalatı geçemeyiz”
Uzun yıllar Türkiye İhracatçılar Meclisi’nde (TİM) birlik başkanlığı ve idare şurası üyeliği misyonlarında bulunan Gelişen Markalar Derneği Lider Yardımcısı Murat Akyüz, “Mevcut şartlarda, maalesef şu anda ihracatın ön plana çıktığını görüyoruz lakin ülkemizde hala önemli bir ithalat gereksinimi var” diyor.
Gelişen Markalar Derneği Lider Yardımcısı Murat AkyüzFotoğraf: Bilent Aydogdu
Türkiye’de ihracat maksatlı kullanılan ham unsurlar ve yarı mamullerin ithalatına devam edildiğini, ithalat odaklı iç tüketimin de devam ettiğini söz eden Akyüz, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Bu ekonomik yapıyla, bu üretim yapısıyla ihracatın ithalatı geçebileceğini söylemek biraz optimistlik olur diyebilirim” diye konuşuyor.
Merkez’e döviz satışına tepki
Ocak ayında alınan bir kararla, ihracatla elde edilen dövizin yüzde 25’inin Merkez Bankası’na satılması mecburî hale getirilmişti. Geçen günlerde bu oran yüzde 40’a yükseltildi. 19 Nisan’da ise dövize endeksli taşıt satış kontratları dışındaki menkul satış kontratlarında ödeme yükümlülüklerinin TL ile yapılması zaruriliği getirildi. Kelam konusu düzenlemeler bilhassa döviz yükümlülüğü yüksek olan bölümlerde reaksiyon çekti. İhracatçılar döviz bozdurma oranının her bölüme özel olarak belirlenmesi gerektiği görüşünde.
“Hiçbir rakibimizde bu türlü bir kural yok”
Merkez Bankası’na döviz satışı zaruriliği getirilmesinin Türkiye’deki ihracatçı şirketlerin rekabet gücünü olumsuz etkilediğini vurgulayan Murat Akyüz, “Hiçbir rakibimizin bulunduğu ülkede bu türlü bir kural yok. İstediği formda istediği parayı, istediği düzeylerde kullanabiliyor, tutabiliyor. Lakin bizim Merkez Bankası için yapıldığı söylenen bu dayanak sistemi, maalesef ihracatçının maliyetlerini artırmaktan öteye gitmedi” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Öz kaynaklarımız eriyor”
Akdeniz Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri İhracatçıları Birliği (AKAMİB) Lider Yardımcısı Bülent Aymen’e nazaran, yeni iktisat modeli ile başlatılan faiz indirimleri ihracatçıların kredi imkanları üzerinde de olumlu tesir yaratmadı.
Akdeniz Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri İhracatçıları Birliği (AKAMİB) Lider Yardımcısı Bülent AymenFotoğraf: privat
Merkez Bankası’nın son 6 ayda faizi yüzde 19’dan yüzde 14’e indirdiğini hatırlatan Aymen, şöyle konuşuyor: “Ancak bizler özel bankalardan kredi kullanmaya kalktığımızda yüzde 14’ün iki misli faiz oranlarıyla karşılaşıyoruz. Artan maliyetler karşısında ihraç eserlerimize gereksinimimiz oranında artırım yapamıyoruz, bu da bizim öz kaynaklarımızın erimesine yol açıyor.”
“Dış ticarette 300 yıldır yerimizde sayıyoruz”
Son bir yılda Türk Lirası’nda yaşanan bedel kaybı da ihracatta sıçrama yaratmaya yetmiyor. Türkiye’nin son 300 yıldır dünya ticaretinden yüzde 0,7 – yüzde 1,3 ortası bir hisse aldığına işaret eden Makine İmalat Sanayi Dernekleri Federasyonu (MAKFED) Lideri Adnan Dalgakıran, “Türkiye’nin ihracatı son 20 yılda önemli bir büyüme kat etmiş olsa da, aslında üç asırdır yerimizde sayıyoruz, ne uzuyoruz ne de kısalıyoruz” diyor.
Makine İmalat Sanayi Dernekleri Federasyonu (MAKFED) Lideri Adnan DalgakıranFotoğraf: Privat
“Değersiz TL olumlu katkı yapmıyor”
Türkiye’nin ortalama 8 bin dolarlık ulusal gelir düzeyi ile Avrupa Birliği ülkeleri içerisinde son sırada yer aldığını söz eden Dalgakıran, “Yüksek katma bedelli eser ihracatı artmadan, dış ticarette ve ulusal gelirde kayda kıymet bir artış olması çok sıkıntı. Kıymetsiz TL’nin ihracata çok olumlu katkı yapacağına inanlardan değilim. Geçmişe bakarsanız, ihracatın en düzgün olduğu vakitler, TL’nin en pahalı olduğu vakitlerde gerçekleşti” biçiminde konuşuyor.
Cari fazla hayal oldu
Dış ticaret açığı ile birlikte, yeni iktisat modelinin en büyük vaadi olan “cari fazla” gayesi de 2022 için hayal oldu. Cari fazla vermek bir yana, Ocak ayında cari açık son 4 yılın en yüksek düzeyini görürken, 12 aylık cari açık ise 22 milyar dolara çıktı. Açıktaki büyümede kurlardaki yükseliş ile birlikte artan ithalat ve güç maliyeleri belirleyici oldu.
Türkiye’nin makro göstergelerindeki bozulmalar, memleketler arası kurumların tahlillerinde de kendine yer buldu. Memleketler arası Para Fonu’nun (IMF) son açıklanan Global Ekonomik Görünüm ve Global Finansal İstikrar Raporu’nda, Türkiye’nin 2022 büyümesi yüzde 3,3’ten yüzde 2,7’ye revize edilirken, 2022 yılının tamamında cari açığın 45 milyar dolar düzeyine ulaşacağı iddia edildi. IMF’e nazaran, yılsonu enflasyonu ise yüzde 52,4 olarak öngörüldü.
“Tarihin en yüksek cari açıklarından biri”
Ekonomist Cüneyt Akman’a nazaran, yüksek kurun ihracatta yarattığı avantajlar, çok kısa müddette yerini aksiliklere bırakmış durumda.
Ekonomist Cüneyt AkmanFotoğraf: Tunca Öğreten/DW
DW Türkçe’ye konuşan Akman, “Ocak-Şubat’ta iki ay içinde 12 milyar doların üzerinde cari açık verdik ve bu tarihin en yüksek cari açıklarından birisi” diyor. Döviz kurlarındaki yükselişin birinci vakitlerde ihracatçıya sağladığı avantajın dezavantaja dönmeye başladığına işaret eden Akman, “İhracatçıların bile birçok bu modelden mutlu değil” diye konuşuyor.
Türkiye’de pandemi tesiri ile geçen son iki yıla nazaran ihracat artışının devam edeceği öngörülse de, 2022’de cari açığın ihracat suratını gölgede bırakması bekleniyor.
“Şu anki enflasyonu arar hale gelebiliriz”
Peki Türkiye’nin dış ticaret istikrarında yaşanan bozulma, vatandaşı nasıl etkileyecek?
Türkiye’de geçmişte döviz düşüncesi nedeniyle 70 cent’e muhtaç kalınan devirler yaşandığına işaret eden Cüneyt Akman, şu görüşlerini lisana getiriyor: “Umarım bu felaketli deneyin sonucu yeniden 70 cent’lere muhtaç kalmakla bitmez. Lakin gidişat o tarafa hakikat. Bunun sonucu şu: Birincisi piyasalarda muazzam bir kıtlık, kuyruklar ve gerisinden şiddetli lakin şu anda olan enflasyonun mislini, bunu arayacak formda enflasyon, hayat pahalılığı manasına gelir.”
