Sizce insanlığın istisnasız en büyük ortak kusuru nedir? Bu soruya benim yanıtım net: Üzerine gelen felaketi görmemek, görmek istememek. Akıl dışı tavırlar, rasyonaliteden uzak, olan biteni işine geldiği üzere gören, acı hakikatlerden kaçan insanların anlaşılmaz siyasi tercihleri, dünyanın neresine bakarsanız bakın, geri dönüşü olmayan sonuçlar yaratıyor.
Korona salgınını ele alalım: Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) bilgilerine nazaran, 31 Aralık 2021 prestijiyle kayıtlara geçirilebilmiş 5 milyon 411 binden fazla ölümlü hadise var. Yaklaşık 282 milyon insan hastalığa yakalanmış. Varyantlardan Omicron’a kadar gelmişiz, hala Covid’in bir palavra olduğunu savunanlar var. Beşerler üçüncü dördüncü aşılarını olmuşlar, sapasağlamlar, hala dünyanın dört bir yanında “bilinmeyen uzun periyodik etkilerden” bahsedenlerle karşılaşıyoruz. Her milletten aşı tersi var. Almanya’da tanıştığım bir Rus, beni aşı olanlara çip takıldığı konusunda ikna etmeye çalıştı. Bluetooth eşleştirmesi için telefonda beliren numaralarının, aşı olan insanların çip numaraları olduğuna inanıyordu. Bunu muhtemelen Facebook’un Rus muadili olan VKontakte’de önüne düşen bir paylaşımda okumuştu. Sonra ailece semptomları ağırca olan bir Kovid geçirdiler. Kalp hastası olmasına karşın aşı olmayan, ileri yaştaki bir komşumuzu da maalesef geçenlerde kaybettik. Onun vefatından evvelki geceydi, Almanya’da yaşadığım kentteki Korona ve aşı aksileri şov yapıyorlardı. Maskelerini atmış, Tarkan’ın “Kuzu Kuzu” müziği eşliğinde “Bize bir şey olmaz” havasında ilerlerken, maskeli ölümlüler caddenin iki tarafına dizilmiş, onları şaşkınlıkla izliyorlardı. Bu fotoğraf, insanların irrasyonel davranış eğilimini ve yarattığı ayrılıkları, aksilikleri çok güzel canlandıran bir kare olarak hafızamda yer etti.
Daha sonra izlediğim Netflix imali “Don’t Look Up” (Yukarı Bakma) sineması, bu resmi daha da netleştirdi. İzlemeyen varsa, özetleyeyim: Dünyanın sonunu getirecek bir göktaşı süratle yaklaşıyor. Bir tarafta bilim – akıl var, öteki taraftaysa siyasi ve ekonomik iktidar hırsı. Jennifer Lawrence hakkı teslim edilmeyen bilim kadınını, Leonardo DiCaprio özgüveni eksik, o yüzden “fırsatlara” sırtını pek dönemeyen bilim adamını, Meryl Streep bir nevi Donald Trump’ı, Cate Blanchett iktidarı işinden çok seven TV sunucusunu, Mark Rylance ise uzayı bile sömürmenin fırsatını kollayan, Elon Musk, Jeff Bezos, Steve Jobs karışımı bir karakteri canlandırıyor. Bir tarafta “Hop millet, üst bakın! Sonunuz yaklaşıyor. Bir tedbir almazsak her şey bitecek” diyenler, öbür tarafta “Bize inancın, üst bakmayın! Durmak yok, yola devam” iletisi verenler.
Film haliyle insanın zihninde birçok çağrışım yaratıyor. Mesela benim aklıma, TL döviz karşısında saniye saniye bedel kaybederken, “Dolar dünyanın her yerinde 14 TL” diyen adam geldi. Sokak röportajlarında “Almanya bizi kıskanıyor” diyen bayan, geçinememesine karşın kendisine vadedilen, güya düşük faizli borç batağına koşarak giden AKP’li… 2021 bütçesi 4 milyar TL olarak belirlenen Beştepe’den ülkeyi yöneten Erdoğan da onlara ve tüm memlekete daima “Yukarı bakmayın” demiyor mu?
Banu Güven
Filme ismini veren “Yukarı Bakma” buyruk kipi, bana 2021’de Boğaziçi Üniversitesi’nde yaşananları da hatırlattı. Okullarının önünde şov yapan öğrencileri dağıtmaya çalışan bir polisin “Aşağıdan, toplu gitmek yok” lafı, toplumsal medyadaki görüntülerde “Aşağı bak” olarak algılanmış, akabinde #AşağıBakmayacağız ve #YukarıBakacağız Twitter’da en çok paylaşılan etiketler ortasında girmişti. Bu algıya neden olan iktidarın ve polisinin öğrencilerin başını, hem fizikî hem de mecazi manada aşağı bastıran tavrıydı.
Kafayı kaldırıp bakmazsak ve üzerimize gelen tehlikenin farkına varamazsak, yalnızca iktisat ya da hak ve özgürlükler konusunda değil, ömür hakkımızla, etraf hakkımızla ilgili de geri dönüşü olmayan kayıplar yaşayacağız. En yakın örnek: Sanayi atık sularının aktığı denizleri 2021’de acayip mikroorganizmalar kapladı; “müsilaj – deniz salyası” kavramı hayatımıza girdi. Erdoğan’ın Kanal İstanbul denen “çılgın projesi” gerçekleşecek olursa, çok değil, birkaç yıl sonra Marmara Denizi’nde oksijen bitecek. Bilim insanlarının “Marmara Denizi ölecek” biçiminde özetlenebilecek çok somut ikazlarına karşın, birileri hala daha bu cinayetten rant devşirme telaşında. Kanal İstanbul hayali kuranlar, ileride oksijen yerine Marmara Denizi’nden yükselecek hidrojen sülfür gazını teneffüs edeceklerini duymak, duysalar da algılamak istemiyorlar.
Türkiye, iktisatta, siyasette, etrafta, bayan haklarında, üniversitede ve sokakta her gün üzerine gerçek gelen meteorlarla karşı karşıya. 2022’nin “Yukarı Bakma” diyenlerin 83 milyonun bahtını belirleyemeyeceği bir yıl olması dileğiyle.
Banu Güven
©Deutsche Welle Türkçe
