Türkiye’nin iktisattaki yol haritasını belirleyen 2023-2025 Orta Vadeli Program (OVP) Pazar günü açıklandı. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan programda Türkiye’nin 2022 ve 2023 yıllarında yüzde 5 büyüyeceği iddia edilirken, enflasyonun yıl sonunda yüzde 65’e, 2023’te ise yüzde 24,9’a düşeceği hesaplandı.
“Temenniden ibaret”
Önceki yıllara ilişkin OVP’lerde varsayımlar tutturulamazken ekonomistlere nazaran yeni programda da durum farklı değil.
DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Prof. Dr. Oğuz Oyan, “Bu orta vadeli programların en değerli özelliği güvenilmez olması olmaları. Birçok öngörüsü temenniden ibaret olarak kalacak gözüküyor” diyor.
Geçen yıl açıklanan 2022-2024 Orta Vadeli Program’da bu yıl için yüzde 9,8 enflasyon kestirimi yapılmıştı. Lakin Ağustos prestijiyle enflasyon oranı bu iddiadan sekiz kat fazla.
Enflasyon yüzde 80’i geçti
Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) nazaran Ağustos’ta yıllık enflasyon yüzde 80,21’e çıktı. Ulaştırma, konut eşyası ve besin ve alkolsüz içecekler artışta başı çekti.
Bağımsız akademisyen ve ekonomistlerin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) nazaran ise yıllık enflasyon yüzde 181’i buluyor.
Pazar günü açıklanan 2023-2025 periyoduna ilişkin Orta Vadeli Program’da evvelki programa nazaran enflasyonist bir sürecin öngörüldüğünü söz eden Oyan, yeniden de bu yıl için yüzde 65 enflasyon varsayımının optimist olduğu görüşünde. Oyan’a nazaran enflasyonun yıl sonunda yüzde 75’in altına düşmesi çok güç.
DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Cihan Bolgün de Pazartesi günü açıklanan resmi datalara dayanarak yıl sonunda yüzde 70’in altında enflasyonun pek mümkün gözükmediğini vurguluyor.
“Kur varsayımları iyimser”
Ekonomistlere nazaran hükümetin “gerçekçi olmayan” enflasyon varsayımlarının altında OVP hesaplamalarında kullanılan optimist kur varsayımları yatıyor.
OVP’de dolar kurunun bu yıl sonunda 16,62; 2023 sonunda ise 21,52 olacağı varsayım edildi.
Evren Bolgün, 16,62’lik kestirimin bu yılın geri kalan aylarında ortalama kurun 19 liranın üstüne çıkması manasına geldiğine işaret ediyor. Lakin Bolgün, “Enerji fiyatlarındaki gidişat ve yıl sonuna kadar dolar kurunun 20 lira üstüne çıkması halinde bu yıldan başlayarak ortalama dolar kuru varsayımlarının tutmasının pek mümkün olmadığını söylememiz gerekiyor” diye konuşuyor.
Programda 2022’den 2023’e büyüme birebir seviyede kalıp bütçe açığı azalmazken, enflasyonun 2023’te yüzde 24,9’a düşeceği hesaplandı.
“Gerçekleşmesi imkânsız”
Bolgün, “TÜFE’de yüzde 25’e hakikat bir gerileme beklentisi kelam konusu. Bunun da olması çok güç. Hazırlanan OVP’ye nazaran 2023 yılında yüzde 29 civarında bir kur artışı beklentisi var. Bu kur artışıyla birlikte yüzde 25 enflasyon gerçekleşmesi imkânsız” yorumunu yapıyor.
Profesör Oyan’a nazaran ise doların bu yıl 18 liradan aşağı düşmesi mümkün değil, tam aksine 20 liraya kadar yükseliş bekleniyor. Oyan, daha kıymetli TL üzerinden yapılan iddiaların ulusal gelir ve kişi başına gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYH) da dolar cinsinden daha büyük gösterilmesine yol açtığına işaret ediyor.
Geçen yıl kur iddiası 9,27’ydi
Geçen yılki OVP’de 9,27’lik dolar kuru varsayımı üzerinden bu yıl ulusal gelirin 850 milyar dolar, kişi başına GSYH’nin de 9 bin 947 dolar olacağı varsayım edilmişti.
2023’te ise 9,77’lik kur üzerinden ulusal gelirin 925 milyar dolar, kişi başına GSYH’nin 10 bin 703 dolar olacağı öngörülmüştü.
2023-2025 Orta Vadeli Plan’a nazaran ise bu yıl sonunda 16,62’lik kur üzerinden ulusal gelirin 808 milyar dolar, kişi başına GSYH’nin de 9 bin 485 dolar olacağı hesaplandı.
Gelecek yıl ise 21,52’lik kur varsayımı üzerinden ulusal gelirin 867 milyar dolar, kişi başına GSYH’nin de 10 bin 71 dolar olacağı öngörülüyor.
OVP’de cari açığın da 2023’te 2022’ye nazaran yarıdan fazla gerileyeceği kestirim ediliyor. Bolgün’e nazaran eksi 70’lere yaklaşan negatif faiz ortamında ve mevcut güç fiyatları altında cari açıktaki bu düşüş de mümkün olmayacak.
Bütçe açığı artıyor
Öte yandan programda büyüme kestirimi yüzde 5 olurken, bütçe açığı kestirimi büyüdü. Bu yıl için bütçe açığı 240 milyar lira olarak planlanmış, daha sonra bu ek bütçeyle 283 milyar liraya çıkmıştı.
Bütçe açıklarının çok büyüdüğüne işaret eden Oğuz Oyan, 2022’de 461 milyar lira, 2023’te ise 659 milyar liralık bütçe açığı öngörüldüğünü belirtiyor ve ekliyor: “Yani bu bir ölçü kamu harcamaları üzerinden de bir seçim iktisadı uygulanacağını gösteriyor. Fakat bunun çok fazla abartılı bir seçim iktisadı programı olamayacağını zira kaynakların çok daraldığını söylememiz gerekir.”
Son OVP ile 2011’de devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanan ve AKP’nin uzun yıllar seçim propagandası olarak kullandığı 2023 maksatlarından ise açık orta uzaklaşıldı.
2023 gayeleri ne oldu?
10’uncu Kalkınma Planı’nda yer alan 2023 gayelerine nazaran ulusal gelirin 2 trilyon dolar, kişi başına GSYH’nin 25 bin dolar, ihracatın ise 500 milyar dolara ulaşması hedefleniyordu.
Pazar günü açıklanan OVP’ye nazaran 2023 için varsayım edilen 867 milyar dolarlık ulusal gelir öngörüsü gerçekleşse bile 2 trilyon olarak belirlenen 2023 maksadının yarısı bile tutmayacak.
Prof. Dr. Oğuz Oyan,”Oysa artık bırakın 2 trilyonu, 2025 OVP kestiriminde 1 trilyon eşiğini lakin geçiyor görünüyoruz. 1 trilyon 65 milyara 2025’te varır mıyız? Bu tempoda o da güç gözüküyor” sözlerini kullanıyor.
Oyan: GSYH’nın daha da düşmesini öngörmek mümkün
Yine OVP’de 2023 için iddia edilen 10 bin 71 dolarlık kişi başına GSYH gayesi de 2011’de açıklanan 25 bin dolarlık gayenin yarısından azına denk geliyor. Oyan, 2023 amacının yanı sıra bu yıl için hedeflenen kişi başına 9 bin 485 dolarlık gelirin de gerçekçi bir kur üzerinden hesaplandığında daha aşağı düşeceğini öngörmenin mümkün olduğunu söylüyor.
Profesör Oyan, 2023 için hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracat maksadının ise neredeyse yarısının tutturulabildiğine işaret ediyor. Son OVP’ye nazaran 500 milyar dolarlık ihracat gayesi 265 milyar dolara güncellenmiş durumda.
İnsanlar işsiz mi, iş mi beğenmiyor?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Öte yandan 2023 maksatlarına nazaran işsizlik yüzde 5’e, enflasyon tek hanelere indirilecekti. Son Orta Vadeli Program enflasyonun 2023 sonuna dek çift hanede kalacağını teyit ederken, işsizliğin 2022’de yüzde 10,8, 2023’te yüzde 10,4 olması bekleniyor.
